|
2-MODUL. REKLAMA FAOLIYATINI TASHKIL ETISH
11-BOB. REKLAMANING RIVOJLANISH TARIXI VA HUQUQIY
TARTIBGA SOLISHI
11.1. Qadimgi dunyo davlatlarida reklamaning paydo bo‘lishi
Reklamaning dastlabki shakllari milodgacha bo‘lgan qadimiy davrlarda ham mavjud
bo‘lgan. Bizgacha etib kelgan, hozirda Buyuk Britaniya muzeyida saqlanayotgan ilk
reklama murojati Misrda papirusga bitilgan kulni sotish haqidagi yozuv hisoblanadi .
Matnda: “Uning ikki qulog‘i ham yaxshi eshitadi, ikkala ko‘zi ko‘radi. Uning oz
taomga qanoatliligi, halolligi, itoatkorligini kafolatlayman ”, deyilgan edi.
Ammo qadimda tosh yoki metallga emas, balki devorlarga tirnab yoki bo‘yoq bilan
yozilgan reklama yozuvlari ko‘proq ommalashgan. O‘tmish tadqiqotchilari ularni
graffiti (italyancha “graffito”-“tirnalgan” so‘zidan) matnlari deb atashadi.Ko‘hna
YUnoniston va Rimda reklama e’lonlari yog‘och taxtachalar,mis parchalari,suyakka
o‘yib yozilib, maydonlar,odamlar to‘planadigan boshqa joylarda baland ovozda o‘qib
berilgan. Reklama o‘tmishda ham jamiyat hayotida katta o‘rin egallay boshlaganida
turli e’lon hamda bildirishlarni uy-joylarning devorlarida betartib yozmaslik uchun
ularga mo‘ljallab maxsus devorlar-“ambuslar”qurilgan.
Miloddan avvalgi 73 yilda vulqondan otilgan suyuqlikka botib qolganligi sababli
o‘zining asl qiyofasini saqlab qolgan eng ko‘hna Pompey shahri ,biz uchun bir yarim
mingtadan ko‘proq reklama murojaatlarini saqlab qolgan.Ularda jamiyat hayotining va
inson
turmushining
deyarli
barcha
sohalari-siyosiy,iqtisodiy,ijtimoiy
masalalar ,tomoshalar,turli xizmat turlari haqidagi reklamalar aks etgan.
Evropa mamlakatlarida qirolning farmonlarini.shaharlarda mahalliy ma’murlarning
bo‘yruqlarini e’lon qiladigan maxsus jarchilar bo‘lgan.Bundan tashqari, jarchilar
savdo uyushmalari (gildiyalari) tomonidan ham maxsus yollangan. XIII asrda
Fransiyada jrachilar e’lon qilgan xabarlar, reklama materiallarining to‘plami -
“Parij jarchilari” Gilom de Vilnev tomonidan tayyorlangan. Umuman, bu
212
jarchilarning Parij shahri maydon va ko‘chalari hayotidagi o‘rni katta bo‘lgan.
Jarchilar ovoza qilayotgan har bir taom, meva yoki buyumlar uchun alohida
so‘zlar,ohanglar ishlatishgan.ya’ni o‘ziga xos nutq va musiqa obrazlarini yaratishgan.
1608 yilda esa Angliya ham “London jarlari” kitobi nashr etilgan. Unda keltirilgan
misollardan birida shunday deyilgan: “Diqqat! 24 yoshli qiz haqida biron narsa xabar
qilish mumkin bo‘lgan har bir erkak yoki ayol jarchiga buni ma’lum qiling va bu
xizmatingiz mukofotlanadi”.
Reklama tarixi dastlab qaerda paydo bo‘lganligi: G‘arbdami yoki SHarqdami, bunga
aniq javob berish mushkul. Ammo biz mavjud tarixiy manbaalarga va tadqiqotlarga
asoslngan holda, reklama, savdo-sotiq maqsadlarini ko‘zlagan axborot tarqatish
vositasi sifatida SHarqda paydo bo‘lgan, deb hisoblaymiz. Ammo reklama fan
sifatida, aynan Evropada rivojlandi.
1450 yilda Gutenberg tomonidan matbaa dastgohining ixtiro qilinishi ommaviy
kommunikatsiya vositalarining tizimini, shuningdek, reklamani ham rivojlantirishda
yangi davrni boshlab berdi. Ilgari bir necha kun va mashaqqatli mehnatni talab
qiluvchi matnlarni tayyorlashni matbaa dastgohlari yordamida tez bajarish
imkoniyati tug‘ildi. 1465 yilda Italiyada ilk bosmaxonada paydo bo‘lgan bo‘lsa,
1468 yilda SHveysariyada,1470 yilda Fransiyada, 1473 yilda Belgiya, Vengriya
va Polshada, 1476 yilda Angliya, CHexiya va Evropaning boshqa mamlakatlarida
ham matbaa dastgohlari ishga tushdi.
1472 yilda ilk marta reklama e’loni chop etildi. Diniy kitob sotuvga chiqarilgani
haqidagi ushbu matn Angliya cherkovlaridan biriga osib qo‘yilgan edi.
SHifokor Teofrast Renotno Evropada bosma reklamaning asoschisi hisoblanadi.
U 1630 yilda parijda “Fransuz gazetasi”da reklama e’lonlarini chop etadigan
idora tashkil etgan. Bu gazetada e’lon qilingan ilk reklama materialida o‘g‘irlangan
12 ot qaerga yashirilganligini ma’lum qilganlar uchun mukofot berilishi
ko‘rsatilgan edi. Matbaachilik rivojlanib borgani sari gazetalarda asosan savdo-
sotiqqa doir e’lonlar ko‘plab chop etilishi bilan bir qatorda, shahardagi bino
devorlarida qo‘lda yozilgan e’lonlar hamda bosmaxonalarda tayyorlangan
varaqalar ham yopishtirila boshlandi.
213
Do'stlaringiz bilan baham: |
