O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Zoopsixologiyada nazariyalar klassifikatsiyasi.
Umuman olganda 
zoopsixologiya haqidagi nazariyalarni ikkita katta guruhga ajratishimiz mumkin: 
kreatsion (teologik) va ratsional (tabiiy ilmiy).
60
Kreatsion harakat nazariyasida 
yuksak darajada tuzilgan ongning 
mavjudligi qaror qabul qilish imkoniyatini vujudga keltirishi mumkinligi haqidagi 
faraz ilgari suriladi. Ular ikki guruhga bo‘linadi:kartezianlik va xulq-atvorning 
metafizik nazariyasi. 
Ratsional nazariya
hayvonlarning xatti-harakati ong orqali boshqarilishi 
haqidagi taxminni ilgari suradi. Bu jarayon instinktlar deb e’tirof qilinadi. 
Instinktlar esa shaxsiy tajribalar bilan umumlashtiriladi, bunda albatta shaxsiy 
tajribaning o‘rni katta deb hisoblanadi. Mazkur xususiyatlar insonda 
improvizatsiya deb ataladi. Bu farazlarmaterialistik xarakterga egadir. Qat’iy 
ratsional xulq-atvorshaklining o‘rniga hayvonlarda instinktiv xatti-harakatlar va 
60
Psychology David G. Myers Hope College Holland, Michigan 391 

---

153 
individual xulq-atvor tushunchalaridan foydalanish tavsiya qilinadi, biroq 
evolyusion rivojlanish ularda cheklangan.
61
Ratsional nazariyalarni bir necha guruhga ajratishimiz mumkin:
- antropomorfoz yo‘nalishi nazariyalari; 
- atomistik nazariyalar (tropizmlar nazariyasi, reflekslar nazariyasi); 
- determinat nazariyalar(bixeviorizm, geshtalpsixologiya) 
- tana tuzilishlari nazariyasi (Vagnerning metodologik nazariyasi, 
Lorensning ob’ektiv harakat nazariyasi).
62