O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Zoopsixologiya va qiyosiy psixologiya metodlari 
Zoopsixologiyani o‘rganish metodlari ikki asosiy guruhga bo‘linadi:
1) empirik ma’lumotlar va faktlar asosida olingan metodlar; 
2) empirik ma’lumotlar va faktlarni tahlil qilish asosidagi metodlar. 
58
Psychology David G. Myers Hope College Holland, Michigan 428 

---

151 
Empirik ma’lumotlar va faktlar asosida olingan metodlarbu faktik 
materiallarni tadqiqot predmeti va vazifalari orqali olingan hisoblanadi. SHuning 
uchun ham bu metodlar fanning ma’lum bir sohasiga va tadqiqotni ma’lum bir 
tadqiqiga aloqador hisoblanadi. Zoopsixologiyada bu hayvonlarning xatti-
harakatlari o‘rganilsa, qiyosiy psixologiyada inson va hayvonlarning xatti-
harakatlari solishtiriladi. Bir-biriga uyqash bo‘lgan fanlar bir-biriga o‘xshash ba’zi 
bir holatlarda bir xil usullardan foydalanishlari mumkin.
59
Bu zoopsixologiyaga 
bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa fanlarga, ya’ni fiziologiya, etologiyaga ham 
tegishlidir. Empirik ma’lumotlar va faktlarni tahlil qilish asosidagi metodlar bu 
fanlar metodologiyasi hisoblanadi. Bunda fanlarning nazariy holatlari, kelib 
chiqish vaqtlari nazariy va amaliy ahamiyatlarini o‘rganish mumkin. Tadqiqotning 
predmeti haqidagi ma’lumotlar albatta nazariy asoslar orqali tahlil qilinadi. 
SHunday qilib, hayvonlarning xulq-atvorini o‘rganuvchi zoopsixologiya, etologiya 
va fiziologiya fanlarining ob’ekti bir xil, biroq ularning o‘ziga xos 
predmetlaribo‘lgani sababli turlicha talqin etilishi kerak bo‘ladi. Psixologiya 
sub’ekt psixikasining ichki holati bo‘lib, psixik jarayonlarning tuzilishi, 
funksiyasini; etologiya hayvonlarning turlarini vujudga kelishi va moslashish 
ahamiyatini, fiziologiya insonlar va hayvonlarning psixikasining ichki 
mexanizmlarini o‘rganishdan iborat.
Ilmiy tahlil nazariyalari metodlari o‘rganiladi, ular tafakkurning 
mexanizmlari asosida shakllanadi. Buning uchun albatta fanning metodologiyasi 
bo‘lishi shart. Zoopsixologiya va qiyosiy psixologiya psixologik yondashuvlardan 
foylanadi, bunda psixikani evolyusion jabhada tahlil qilish mumkin. Evolyusion 
yondashuvda:evolyusion tizimli yondashuv, faoliyatli yondashuv, madaniy tarixiy, 
qiyosiy psixologik. Bularning nazariy tahlili keyingi bo‘limlarda ko‘riladi. 
Empirik ma’lumotlar va faktlar asosida olingan metodlar zoopsixologiya va 
qiyosiy psixologiya fanida ikki asosiy guruhga bo‘linadi. Kuzatish usuli 
eksperiment metodi. Har bir usulning qo‘llanish holatlari ma’lumotlarni tahlil 
qilishga doir holatlar bilan belgilanadi.
59
Psychology David G. Myers Hope College Holland, Michigan 429 

---

152