O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi guliston davlat universiteti tarix kafedrasi

 
2. Milliy istiqlol mafkurasi, ma‟naviyat va ma‟rifat jamoatchilik markazini tashkil topishi va 
uning faoliyati.
1991-yil oxiriga kelib, Ittifoq tarqalib ketganligi, respublika-mizning mustaqil suveren davlat 
maqomiga ega bo'lganligi tufay-li jamiyatda yuz bergan demokratik jarayonlarga va hurfikrlilikka 
intilish xalqning milliy ongi muttasil oshib borishiga zamin yarat-di. Shu bilan birga mavjud 
hodisalarga yangicha tafakkur bilan qa-rashni taqozo qildi. Jumladan, butunlay yangi tarixiy 
sharoitlarda butunlay yangicha qarashlarni, munosabatlarni qaror toptirish zarur edi. Chunki 
O'zbekiston, o'z kelajagini «yangilangan» federatsiya tarkibida emas, balki mustaqil milliy 
davlatchilik qaror topganda-gina o'zining to'la siyosiy suvereniteti ya iqtisodiy mustaqilligiga 
erishgandagina belgilashi mumkinligini ancha oldin tushungan va bu borada o'zining qat'iy qaroriga 
kelgan edi. Binobarin, xalqni yangi yo'ldan boshlab borish, uning qarashlari va orzu-maqsadlarini 
bir yo'nalishga burib, kuchlarni uyg'unlashtirish uchun yagona g'oyaviy qurol zarur edi. O'zbekiston 
boshqa ittifoqdosh respublikalar ichida birinchilardan bo'lib o'zini mustaqil respublika deb e'lon 
qilgan edi. Bu, albatta, O'zbekiston uchun buyuk tarixiy voqea, milliy mafkura shakllanishida yangi 
davrning boshlanishi edi. Bu hoi tabiiy ravish-da kishilarning siyosiy ongi oshishiga olib keldi. 
Odamlar jamiyatda yuz berayotgan o'zgarishlar shiddati oldida birmuncha gangib qo-lishdi. Turli 
safsatalar, xatti-harakatlar, «g'oyaviy» kurashlar, «xona-ki» va ajnabiy siyosatdonlar ko'payib ketdi. 

---

- 68 - 
Bir maromdagi turmush va bir qolipdagi fikrlash tarzi buzilib, sarosimalik, to'qnashuvlar va 
parokandalik kayfiyatlari kuchaya bordi. Ana shunday paytda umumxalq va umumdavlat 
manfaatiga mos keladigan eng maqbul yo'lni tanlash, buning uchun esa mafkuraviy 
yakkahokimlikka bar-ham bergan holda aholining barcha tabaqalari qatlamlarini, talab-ehtiyojlarini 
ma'naviy-ruhiy chanqoqligini qondira oladigan yetuk va barkamol g'oyani yaratish zarur edi. 
Masalaning yana boshqa bir tomoni ham bor edi. Bu bevosita uzoq yillar mobaynida hukmron 
bo'lgan g'oya va aqidalardan xalos bo'lish, uning bir yoqlama, havoyi, balandparvoz da'vatlaridan 
voz kechish kabi og'ir, vaqt talab etadigan jarayon bilan bog'liq. Endi tafakkur tarzi va qarashlarni 
tubdan o'zgartirish uchun eng avva-lo o'sha davrning bosh mafkurachisi - sobiq kommunistik 
partiya g'oyalaridan voz kechish, qolaversa, butunlay yangi, zamon talablari va ijtimoiy-siyosiy 
jarayonlar mazmun-mohiyatidan kelib chiqadigan mafkurani ishga solish lozim edi. Ana shu 
xulosalardan kelib chi-qib, I.A. Karimov 1991-yil 14-sentabrda shunday fikrni bayon qildi: