O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi guliston davlat universiteti tarix kafedrasi

«Biz ma'rifat va ma'naviyatga tadbirkorlik 
va tijorat sohalari tomonidan qili-nayotgan homiylikni qo'llab-quvvatlaymiz, bunday homiy-
larga yengillik berish lozimligini ham bilamiz. Lekin homiylik mablag'lari chinakam badiiy 
asarlarga, chinakam ijodiy tadbir-larga sarflanishi shart. 
Xalqimizning kelajagi uchun suvday, havoday zarur bo'lgan bunday sohalarga birinchi 
va eng katta homiy - davlatning o'zi», 
dedi. Bu moddiy jihatdan birmuncha qiyinchilik sezi-
layotgan bir davrda ma'naviy hayotimizga davlat g'amxo'rligining yorqin ko'rinishidir. Zotan, har 
yili ma'naviy va ma'rifiy ravnaq uchun davlat jamg'armasidan katta miqdorda mablag' ajratilayot-
gani, mazkur tarmoq tashkiliy-ijodiy ishlarini takomillashtirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda. 
Birgina misol sifatida shuni aytish mumkinki, sobiq Ittifoq doirasidagi mamlakatlarning hech biri-
da O'zbekistondagichalik ko'p miqdorda darsliklar, o'quv-uslubiy qo'llanmalar, dasturlar nashr 
etilmagan va ommaviy tarzdagi tadbir-lar amalga oshirilmagan. 
Bularning hammasi O'zbekistonda milliy madaniyat va ma'naviyat ravnaqining keng miqyosli 
dasturi mavjudligini, unga bevosita davlatning o'zi, hukumatning rahnamolik qilayotganini 
ko'rsatadi. 
Mustaqillik yillarida ma'naviy poklanish haqida gap ketganda O'zbek tiliga Davlat tili maqomi 
berilishi va uning ahamiyatiga ham kitobxon e'tiborini tortish lozim. 
Bu sobitqadam yo'l 1993-yil 2-sentabrda qabul qilingan «Lo-tin yozuviga asoslangan o'zbek 
alifbosini joriy etish to'g'risida»gi Qonunda va 1995-yil may oyida Oliy Majlisning ikkinchi 
sessiya-sida qabul qilingan O'zbekiston Respublikasining «Lotin yozuviga asoslangan o'zbek 
alifbosini joriy etish to'g'risida»gi Qonuniga o'zgartirishlar kiritish haqidagi Qonunda yanada 
mustahkamlandi va rivojlantirildi. 
Mazkur qonunlar o'zbek tilining Davlat tili sifatidagi maqomi-ning mustahkamlanishi, 
mamlakatning har taraflama kamol topishi va jahon kommunikatsiya tizimiga kirishi uchun ancha 
qulay shart-sharoit yaratib berdi. 
Mazkur qonunlarni ishlab chiqish jarayonida to'plangan tajriba har taraflama umumlashtirildi va 
tahlil etildi, Davlat tiliga o'tish bo'yicha qilingan ishlar xolis baholandi. Puxta o'ylab, real jarayon-
lar va imkoniyatlarni hisobga olib, lotin yozuviga asoslangan o'zbek alifbosini uzil-kesil joriy 
etishni 2005 yilgacha bosqichma-bosqich amalga oshirib borishga qaror qilindi. 
Mutlaqo ravshanki, til islohoti bilan bog'liq barcha sanalar yangi Qonun hujjatlariga muvofiq 
holga keltirilishi kerak. Negaki, davlat tilini eski alifboda joriy etib, so'ngra yangi yozuvga o'tish 
maqsadga muvofiq emas. 
Ana shu holatlarning hammasini hisobga olib, «O`zbekiston Respublikasining Davlat tili 
haqida»gi Qonunga zarur o'zgarishlar kiritish ehtiyoji tug'ildi. Bu qonun respublika hali SSSR 
tarkibida bo'lgan va madaniy-ma'naviy sohada o'ziga xoslikni mustahkam-lashga intilgan bir 
sharoitda qabul qilingan edi. Shundan beri vaziyat tubdan o'zgardi. 
Qonunning ko'pgina moddalari va qoidalari jiddiy o'zgartirishlar hamda qo'shimchalar kiritishni 
taqozo eta boshladi, ayrimlari esa eskirdi. 
Davlat va ijtimoiy sohaning barcha tomonlarini isloh qilishning respublikada qabul qilingan va 
hayot tasdig'idan o'tgan konsepsiya-si o'zgartirishlarning izchilligi, bosqichma-bosqichligi 
tamoyilidan kelib chiqadi. Bu til muammosiga to'la taalluqlidir. 
O'z kuchi va kelajagiga ishongan xalqning bag'ri keng bo'ladi. O'zbekistonning mustaqilligi va 
taraqqiyoti puxta ta'minlangan, xal-qimiz o'zining buyuk kelajagini dadil bunyod etayotgan bugungi 
kunda mustahkam zamin yaratmasdan turib, shoshmashosharlik qilishning zarurati yo'q. 

---

- 67 - 
Ko'rilayotgan choralarga qaramay, respublikada istiqomat qila-yotgan turli millatga mansub 
fuqarolarning barchasi o'zbek tilini tez va erkin o'zlashtirib olishni ta'minlaydigan zamonaviy 
uslubi-yotlar, darsliklar va o'quv-ko'rgazmali qo'llanmalar sekinlik bilan yaratilayotgan edi. 
Rusiyzabon maktablarda va auditoriyalarda ish-lash uchun maxsus tayyorlangan malakali 
mutaxassislar - o'zbek tili o'qituvchilari ham yetarli emas edi. 
Qonunning ayrim qoidalari qayta ko'rib chiqishni, tahrir qilishni talab qilardi. Xususan, 4-
modda davlat hokimiyati va boshqaruvning barcha xodimlaridan o'z xizmat vazifalarini bajarish 
uchun yetarli darajada davlat tilini bilishni taqozo etadi. Bu borada yoshiga yoki ish stajiga ko'ra 
hech qanaqa istisno nazarda tutilmagan. Amaliyot shuni ko'rsatdiki, bu talabni rus tilida o'qigan va 
uzoq yillar shu tilda kasb-kor bilan shug'ullangan yuzlab va minglab keksaygan malakali 
mutaxassislar bajarishga qodir emas edi. Ularga jamiyat ravnaqi yo'lida xotirjam ishlash va o'z 
imkoniyatlaridan loaqal pen-siya yoshiga yetgunga qadar samarali foydalanishlari uchun imko-niyat 
berish maqsadga muvofiq bo'lib qoldi. Davlat tilini o'rganish bo'yicha barcha harakatlarni 5-10 
yilda davr talabiga mos yangi mutaxassislar tayyorlaydigan maktablar, texnikumlar, oliy o'quv 
yurtla-riga qaratish lozim bo'lib qoldi. 
Hamma joyda Davlat tili va yangi alifboga o'tish asosli o'quv-uslubiy negizni yaratishni taqozo 
etardi. Pedagogika oliy o'quv yurt-lari va universitetlarida o'zga tilda so'zlashuvchilar o'qiydigan 
maktablar uchun o'zbek tili o'qituvchilari tayyorlash bo'yicha maxsus fakultetlar va bo'limlar ochish, 
ilmiy-uslubiy tadqiqotlarni kengay-tirish va chuqurlashtirish, yangi darsliklar va qo'llanmalarni 
nashr etish lozim edi. 
Ushbu bay on qilingan takliflarni ro'yobga chiqarish til isloho-ti uchun mustahkam, o'zaro 
uyg'unlikdagi qonuniy asosni vujudga keltiradi. Taklif etilayotgan tadbirlar hamma yerda ancha 
uyushqoq-lik bilan, ortiqcha xarajatlarsiz davlat tiliga o'tish imkonini beradi. O'zbekistonda ba'zi 
mamlakatlardagidan farqli o'laroq, tilga yoki boshqa belgilariga doir biron bir cheklash yoki senzlar 
belgilanishi istisno etiladi. Bu xalqimiz ko'z qorachig'idek ardoqlayotgan barqarorlikni, fuqarolar 
tinchligini va millatlararo totuvlikni yanada mustahkamlashga ko'maklashishini hisobga olib 
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1995-yil 22-dekabrdagi sessiyasida «O`zbekiston 
Respublikasining davlat tili haqida»gi Qonun yangi tahrirda qabul qilindi. 
Bu ham mamlakatimizda aholining ma'naviy barkamolligi uchun xizmat qiluvchi bir omil 
sifatida ahamiyatga ega bo'ldi. 
Prezident I. Karimovning 2008-yili nashr etilgan «Yuksak ma'naviyat - yengilmas kuch» nomli 
kitobi esa mustaqillik yillarida shakllangan milliy g'oya asosida yuksak ma'naviyatni, barkamol ja-
miyatni barpo etish borasidagi tarixiy tajribalarning yakuni, bu soha-dagi strategik 
maqsadlarimizning o'ziga xos konsepsiyasi vazifasini bajarmoqda.