Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

 
 
Davlatning axloqiy mohiyati 
Buyuk olmon faylasufi Hegel davlatni axloqiy g‗oyaning voqe bo‗lishi deb ta‘riflaydi va 
tabiiy munosabatlarni ma‘naviy munosabatlar bilan muqoyasa qilib, oilani - hissiyotga, fuqarolik 
jamiyatini - asabning ta‘sirlanish qobiliyatiga, davlatni esa o‗zi uchun asab tizimiga o‗xshatadi; u 
o‗z ichida botinan tashkil topgan, biroq uning yashashi o‗zida ikki holatning taraqqiy topishiga 
bog‗liq, bular - oila va fuqarolik jamiyati. Davlat aqlning ro‗yobga chiqishi sifatida har bir shaxs 
ixtiyoriga mosdir. Odatda, davlatning maqsadi o‗z fuqarolarini baxtli qilish deb hisoblanadi. Agar 
fuqarolar qiynalsa, ularning sub‘ektiv ehtiyoj-maqsadlari qondirilmasa, davlatning mustahkamligi 
Shubha ostida qoladi. Davlatning asosi – siyosiy tuzum. Uning taqdiri ham ana Shu siyosiy 
tuzumga bog‗liq.
103
 
Ko‗pdan-ko‗p turli-tuman boshqaruv va tashkiliy institutlardan iborat bo‗lgan davlatning 
eng muhim axloqiy vazifalaridan biri - tarbiya. Agar mazkur tarbiyada ommabop usullarning toshi 
bosib ketsa, u hol maqtarli emas; yoshlarning o‗zligini anglagan shaxs bo‗lib etiShuvi 
mushkullashadi. Shu bois, imkon boricha, tarbiyada individual yondashuvga intilish maqsadga 
muvofiq.
 
Demokratik tamoyillarni amalga oshirish jarayonlarida davlat, hamma fuqaro baravariga 
teng, degan usulda ish ko‗rmasligi lozim, hammaning huquqiy tengligini tan olgan holda, ijtimoiy 
tenglashtirish tamoyiliga yo‗l qo‗ymaslik kerak. Davlatning mavjud bo‗lish sharti, eng avvalo, 
uning suverenitetida. Bunda xalq tashqi olamga nisbatan mustaqil bo‗ladi va o‗z davlatini Shu 
mustaqillik asosida tuzadi. Shu bois suverenitet to‗g‗risida alohida to‗xtalib o‗tish joiz. Davlat 
suvereniteti eng avvalo millat suvereniteti demakdir. U shaxs mustaqiligini, huquqlarini 
kafolatlaydigan va millat hukmronligini to‗liq ta‘minlaydigan ijtimoiy-siyosiy hodisalar. Millat 
suvereniteti birinchi navbatda ularning siyosiy jihatdan o‗z - o‗zini boshqarishda qadimdan egallab 
kelgan hudud va undagi foydali qazilmalarga egalik qilishda, o‗zi tanlagan davlat hokimiyatida 
hamda milliy fuqarolikda namoyon bo‗ladi. Shuningdek, inson suvereniteti ham davlat 
102
Ўша манба. 
103
Қаранг: Гегель Г. Философия права. Москва. Мысль, 1990. с.290. 

---

339 
suverenitetining muhim qismi hisoblanadi. U fuqaroning yashashga, mustaqil dunyoqarashga 
bo‗lgan huquqi bilan belgilanadi va zulmga, adolatsizlikka, ochlikka, shaxs erkinligining 
buzilishiga qarshi kafolatlar majmuini o‗z ichiga oladi. 
 
Shunday qilib suveren davlat inson huquqlarini, shaxs nomusi va qadr - qimatini himoya 
qilishni o‗zining asosiy vazifasi, deb biladi. Uning yuksak axloqiy mohiyati ham ana Shunda. Biz 
mustaqillikka erishganimizdan keyin o‗z davlatimizni qadimiy davlatchiligimizning eng yaxshi 
an‘analari bilan birga zamonaviy demokratik tamoyillar asosida qurishga kirishdik. Davlatimiz ham 
ma‘naviy-axloqiy, ham jismoniy tarbiyaga katta ahamiyat berib kelmoqda. 2000 yilning «Sog‗lom 
avlod yili», 2001 yilning «Onalar va bolalar yili» deb atalgani bejiz emas, yosh avlod tarbiyasi 
bizda davlat siyosati darajasiga ko‗tarilgan. Mana, ko‗rinishidan juda oddiy bir misol. O‗zini eng 
insonparvar davlat deb e‘lon qilgan SHo‗rolar Ittifoqi bunyodga kelganidan boshlab, deyarli yarim 
asr mobaynida bola tug‗ilgach, onani uch oy ishdan ozod qilardi; ona uch oylik chaqaloqni 
bog‗chaga tashlab, ishga chiqishga majbur bo‗lardi, aks holda u buyruq bilan ishdan bo‗shatilardi. 
Keyinchalik bu tarbiya ta‘tili 1 yil qilib belgilandi. Bizning davlatimiz esa tashkil bo‗lgani 
barobaridayoq bola tarbiyasini yuksak ijtimoiy-axloqiy hodisa sifatida e‘tirof etib, Yangi tug‗ilgan 
bola tarbiyasi uchun onaga 3 yilgacha muddat berdi. Uch yilgacha onaning ish joyi saqlanib turadi. 
Shu birgina misolning o‗ziyoq totalitar tuzum davlati bilan demokratik davlat naqadar katta farq 
qilishini ko‗rsatib turadi.