Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Falsafaning asosiy masalalari. 
Falsafani o‗rganayotgan har bir odamda falsafada qolgan 
barcha muammolarga nisbatan ustunroq ahamiyat kasb etadigan, ya‘ni muhimroq, asosiyroq 
hisoblanadigan masalalar, muammolar mavjud yoki mavjud emasligiga qiziqish ertami, kechmi 
albatta yuzaga keladi. Bu mavzu nafaqat boshlovchi, balki professional faylasuflar uchun ham 
diqqatga sazovordir. Ularning orasida kimdir bu mavzuga jiddiy e‘tibor beradi, kimdir esa, 

---

50 
aksincha, uni muhim deb hisoblamaydi. Falsafaning uzoq tarixiga umumiy nazar tashlasak, olam va 
insonning kelib chiqishi, rivojlanishi va mohiyatiga, shuningdek, hayotning ma‘nosi, inson 
bilishining tabiatiga tegishli «boqiy» falsafiy muammolar deyarli barcha falsafiy ta‘limotlarda u 
yoki bu tarzda mavjudligini, turli falsafiy asarlarda, ular aynan kimga qarashliligi va qaysi davrga 
mansubligidan qat‘iy nazar, qisman yoki, aksincha, atroflicha muhokama qilinishining guvohi 
bo‗lishimiz mumkin.
Darhaqiqat, ong, tafakkur, ruh, ideallik va ularning materiya, tabiat, borliq bilan o‗zaro nisbati 
masalalariga o‗z munosabatini bildirmagan yoki, o‗z mulohazalari va xulosalarida Shubha qilmagan 
faylasufni topish mushkul. Bu hol o‗z vaqtida olimlar tomonidan «falsafaning asosiy masalasi»ni 
ta‘riflashiga turtki bergan bo‗lib, unda ikki jihat alohida ajralib turadi.
Birinchi jihat moddiylik va ideallikning o‗zaro nisbatiga tegishli. Savol shunday qo‗yiladi: 
«Materiya birlamchimi yoki ruh (ong)mi?» yoki, «Tafakkur va borliqning nisbati masalasi butun, 
ayniqsa, eng Yangi falsafaning buyuk asosiy masalasidir».
Ikkinchi jihat birinchi jihat bilan uzviy bog‗liq bo‗lib, quyidagicha ta‘riflanadi: «Dunyoni 
bilish mumkinmi?» Boshqacha aytganda: «Biz haqiqiy dunyo haqidagi o‗z tasavvurlarimiz va 
tushunchalarimizda borliqni to‗g‗ri aks ettirishga qodirmizmi?» Bu masalada materialistlar va 
idealistlarning qarashlari ziddiyatli xarakterga egadir.