Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Global muammolarni echishda falsafaning roli
. Og‗ir va murakkab vazifalarni echishda insonga fan 
doim yordam bergan. Bir paytlar erishib bo‗lmaydigan, inson imkoniyatlari darajasidan tashqarida bo‗lib 
tuyulgan narsalarning aksariyatiga aynan fan yordamida erishilgan. Ayni Shu sababli global muammolar 
xavf solayotgani haqidagi ilk ogohlantirishlarning o‗ziyoq odamlarni fanga o‗z e‘tiborini qaratishga, 
olimlarni esa bu muammolarni echish yo‗llarini izlashga majbur qildi.
Yuzaga kelgan vaziyatning o‗ziga xosligi va Yangiligi Shundan iboratki, har qanday muayyan 
muammolarni ayrim fan yoki bir necha fanlar majmui doirasida o‗rganish mumkin bo‗lsa, inson, jamiyat va 
tabiatni ularning ko‗p sonli o‗zaro aloqalari va o‗zaro bog‗liqliklarida qamrab oluvchi murakkab tizimdan 
iborat global muammolarni tadqiq etishga ayrim fanlar qodir emas. Zero o‗z tadqiqoti ob‘ekti – u yoki bu 
ayrim muammoni boshqa global muammolar kontekstida talqin qilishga muayyan fanlar doirasi torlik qiladi. 
Shu sababli u yoki bu fan qaysi muayyan vazifalarni echishidan qat‘iy nazar, ular bilan bog‗liq jarayonlar va 
hodisalarga, ya‘ni butun vaziyatga, Shu jumladan oxir-oqibatda olingan natijalarga nisbatan falsafiy 
yondashuv doimo tadqiqotning zaruriy sharti hisoblanadi.
Har qanday ayrim fanlar muayyan bosqichda o‗z tadqiqot predmetini falsafiy jihatdan anglab etishga u 
yoki bu darajada muhtoj bo‗ladi. Muayyan fan predmetiga va insoniyat oldida turgan muammolarga nisbatan 
bunday keng yondashuvsiz fundamental kashfiyotlar qilish ham, umuman fanning rivojlanishi ham mumkin 
emas.
Shunday qilib, ayni holda, bir tomondan, masalalarning falsafiy echimi to‗g‗risida, boshqa tomondan 
esa – falsafa fanlarning keng doirasi o‗zaro aloqa qilishini rag‗batlantirishi, bunda ularning fanlararo 
birlaShuvi muhim o‗rin tutishi to‗g‗risida so‗z yuritiladi.
Garchi falsafa odamlarning kundalik hayoti va amaliyotidan ancha uzoqda bo‗lgan haddan tashqari 
umumiy masalalarni o‗rganadi, degan fikr mavjud bo‗lsa-da, u (falsafa) global muammolarni echishda 
muhim rol o‗ynaydi. Zero, umumiy nazariyalar ba‘zan bilimning aksariyat muayyan sohalariga qaraganda 
ko‗proq samara berishi mumkinligi yaxshi ma‘lum.
Albatta, falsafa siyosiy va boshqa qarorlar qabul qilish jarayoniga muqarrar tarzda va bevosita ta‘sir 
ko‗rsatadi, deb aytish uncha o‗rinli bo‗lmaydi. Zero, uning bosh vazifasi dunyoqarashni shakllantirish va 
Shu tariqa amaliy qarorlar ishlab chiqish jarayoniga bilvosita ta‘sir ko‗rsatishdan iborat. Uning vazifasi 
global muammolarning tabiiy-ilmiy va texnikaviy jihatlarini bevosita o‗rganishdan emas, balki boshqa fanlar 
taklif qiladigan tegishli echimlarning falsafiy, metodologik, madaniy va axloqiy negizini ta‘minlashdan 
iborat.
Falsafiy tadqiqot muayyan fanlarning mazkur sohadagi yutuqlariga tayanib, masalaning ayrim jihatlarini 
mavhumlashtiradi va global muammolarni ular bir-birini qay darajada taqozo etishi nuqtai nazaridan 
o‗rganadi. Boshqacha aytganda, falsafiy yondashuv global muammolarni ularning ijtimoiy ahamiyati va 
ijtimoiy belgilanganligi nuqtai nazaridan yaxlit o‗rganishni nazarda tutadi. Bunday tadqiqot avvalo global 
96
Печчеи А. Человеческие качества. – М.: 1980. – С.123, 124. 

---

262 
muammolarning mohiyatini aniqlashni nazarda tutadi, chunki ularning asl tabiati va genezisini aniqlash bu 
muammolarning ilmiy va amaliy echimini topish yo‗llarini ko‗p jihatdan belgilab beradi.
Global muammolarni falsafiy anglab etishning o‗ziga xos xususiyatlarini tavsiflar ekanmiz, falsafaning 
asosiy funksiyalaridan kelib chiqadigan va bilishning Shu shakligagina xos bo‗lgan xususiyatlarni qayd etib 
o‗tamiz.