Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Texnooptimizm.
Ammo qayd etilgan qarashlar 60-yillarning boshlariga kelib texnokratik 
kayfiyatlarning Yangi to‗lqini bilan chetga surib qo‗yildi va qariyb ikki o‗n yillik mobaynida ommaviy 
ongga o‗z ta‘sirini yo‗qotdi. Bunga urushdan keyingi davrda jahonning deyarli barcha iqtisodiy rivojlangan 
mamlakatlarini qamrab olgan sanoat yuksalishi sabab bo‗ldi. 50-60-yillarda ijtimoiy taraqqiyot istiqbollari 
G‗arbda ham, Sharqda ham aksariyat mamlakatlar uchun porloq bo‗lib tuyular edi.. 
Ijtimoiy ongda har 
qanday dunyoviy va hatto koinot muammolarini fan va texnika yordamida hal qilish mumkin degan 
illYuziyani yaratgan texnooptimistik kayfiyatlar kuchaydi
Bunday qarashlar «iste‘mol jamiyati»ni ijtimoiy 
rivojlanish maqsadi deb e‘lon qilgan ko‗p sonli nazariyalarda o‗z aksini topdi. Ayni Shu davrda «industrial», 
«postindustrial», «texnotron», «informatsion» jamiyatlarning turli konsepsiyalarini yaratish ustida faol ish 
olib borildi.
1957 yilda taniqli iqtisodchi va sotsiolog J.Gelbreyt «Serobgarchilik jamiyati» kitobini e‘lon qildi va 
uning asosiy g‗oyalarini keyinchalik o‗zining «Yangi industrial jamiyat» deb nomlangan boshqa asarida 
rivojlantirdi. Uning asarlarida inson fan va texnika sohasida erishayotgan yutuqlarga yuksak va faqat ijobiy 
baho beriladi, mazkur yutuqlar ta‘sirida jamiyat iqtisodiy va ijtimoiy tuzilmalarida chuqur o‗zgarishlar Yuz 
berayotganiga e‘tibor qaratiladi.
Taniqli fransuz faylasufi R.Aron asarlarida, Shuningdek, uning 1956-1959 yillarda Sorbonna 
universitetida o‗qilgan ma‘ruzalarida, amerikalik siyosatShunos U.Rostouning 1960 yilda chop etilgan va 
o‗z davrida shov-Shuvga sabab bo‗lgan «Iqtisodiy o‗sish bosqichlari. Nokommunistik manifest» kitobida 
«industrial jamiyat» nazariyasi yanada to‗laroq asoslab berildi.
Bu olimlar fikriga ko‗ra, fan-texnika inqilobi ta‘sirida «odatdagi» agrar jamiyat o‗rnini sanoat jihatidan 
taraqqiy etgan «industrial» jamiyat egallaydi va bu erda bozor sharoitida ommaviy ishlab chiqarish birinchi 
o‗ringa chiqadi. Sanoatning rivojlanish va texnika yutuqlaridan foydalanish darajasi bunday jamiyat 
progressivligining bosh mezonlariga aylanadi.
Jamiyat hayotining barcha sohalariga kompyuterlarning keng joriy etilishi Yangi nazariyalar, 
chunonchi: «postindustrial», «informatsion» (D.Bell, G.Kan, J.Furaste, A.Turen), «texnotron» (Z.Bjezinskiy, 
91
Там же, –С. 142 
92
Қаранг: П.Т. де Шарден. Феномен человека. – М.: 1987. – С.194 

---

260 
J.J.Servan-SHrayber), «o‗ta industrial», «kompyuter» (A.Toffler) jamiyati nazariyalari Yuzaga kelishiga 
sabab bo‗ldi
. Ularda ijtimoiy taraqqiyotning asosiy mezoni sifatida texnika yutuqlari, aniqrog‗i faqatgina 
ular emas, balki fan va ta‘limning rivojlanishi amal qiladi. Kompyuter texnikasi negizida yaratilgan Yangi 
texnologiyalarning amalga joriy etilishi taraqqiyotning muhim mezoni hisoblanadi.
Amerikalik taniqli faylasuf va sotsiolog D.Bell bo‗lg‗usi ijtimoiy qurilish shakl-shamoyillarini belgilar 
ekan, hali Internet paydo bo‗lishidan ancha oldin Shunday degan edi: «Shunga ishonchim komilki, axborot 
va nazariy bilim postindustrial jamiyatning strategik resurslaridir. Bundan tashqari, o‗zining Yangi rolida 
ular hozirgi tarixning tub burilish nuqtalaridir»
93
.
D.Bell 
birinchi burilish nuqtasi sifatida hozirgi jamiyatda «umumiy bilim» sifatida asosiy ishlab 
chiqaruvchi kuchga aylangan fan xususiyatining o‗zgarishini qayd etadi. Ikkinchi burilish nuqtasi Yangi 
texnologiyalar paydo bo‗lishi bilan bog‗liq bo‗lib, ular, sanoat inqilobi davri texnologiyalaridan farqli 
o‗laroq, o‗ta moslaShuvchan va osongina qayta ixtisoslashtirilishi mumkin.
U «Hozirgi texnologiya betakror 
va ayni vaqtda rang-barang natijalarga erishish uchun ko‗p sonli muqobil yo‗llar ochadi, bunda moddiy 
ne‘matlar ishlab chiqarish mislsiz darajada o‗sadi. Bular – imkoniyatlar, hamma gap ularni ro‗yobga 
chiqarishda»
94
, deb qayd etgan edi.