Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Avliyo 
Avgustin
 (354-430)dir. U o‗rta asrlar falsafasiga, Shuningdek falsafiy ijodning keyingi davrlardagi 
ko‗pgina vakillariga kuchli ta‘sir ko‗rsatgan.
Avgustin «haqiqiy falsafa va haqiqiy din»ni bir deb hisoblagan. Xristianlik asoslarini u 
Platon falsafasidan topishga harakat qilgan. Uning fikricha, Platon g‗oyalari – «bu ijodkor ijodga 
kirishish oldidan yuritgan mulohazalar»
62
dir. Xudo dunyoni yo‗qlikdan yaratgan. Inson panoh 
topishining asosiy yo‗li uning xristian cherkoviga mansubligidir. Xristian cherkovi «ilohiy 
shahar»ning Erdagi vakilidir. Avgustin inson faoliyatining ikki qarama-qarshi turini tahlil qiladi: 
birinchi – «dunyoviy shahar», ya‘ni «Xudoga nisbatan nafrat darajasiga ko‗tarilgan o‗z-o‗ziga 
bo‗lgan muhabbatga» asoslangan davlatchilik; ikkinchi – «o‗z-o‗ziga nisbatan nafrat darajasiga 
ko‗tarilgan Xudoga bo‗lgan muhabbat»ga asoslangan «ilohiy shahar». Avgustinning eng mashhur: 
«Ilohiy shahar», «Insoniy shahar», «Tavba» kabi asarlari mavjud. 
Avgustin ikki muhim muammo: shaxs dinamikasi va kishilik tarixi dinamikasi muammolarini 
echishga harakat qiladi. U «Tavba» asarida shaxsning o‗zligini, uning ruhiy holatlarini o‗rganadi. 
Avgustin shaxsning ichki dunyosini uning go‗daklik yillaridan boshlab inson xristian sifatida 
shakllanadigan davrgacha tavsiflaydi. U shaxsga nisbatan zo‗rlik ishlatishning har qanday 
shakllarini (maktabda bolaga zo‗rlik ishlatishdan davlat darajasida zo‗rlik ishlatishgacha) 
qoralaydi. Avgustin shaxs erkinligi muammosini ilgari suradi. Oradan bir necha asrlar o‗tgach, 
ayni Shu muammo ekzistensializm vakillarida Avgustin falsafasiga nisbatan qiziqish uyg‗onishiga 
sabab bo‗ldi. Avgustin inson sub‘ektiv tarzda erkin harakat qiladi, lekin uning barcha harakatlarini 
u orqali Xudo bajaradi, deb hisoblagan. Xudoning borlig‗ini insonning o‗zligidan, inson 
tafakkurining o‗z-o‗zi uchun ishonchliligidan keltirib chiqarish mumkin. Avgustin shaxs uchun 
o‗zlikning rolini ko‗rsatib berdi. Zero «Men» - tashqi dunyodan ajralib chiqadigan va hatto undan 
«berkinib» oladigan intim mavjudot. Avgustin inson o‗z «Meni»ni qanday kashf etadi, degan 
savolga javob topishga harakat qiladi.
62
Августин \\ Всемирная энциклопедия. –М.: Современный литература, 2001. –С. 11. 

---

103 
Tarix falsafasini ishlab chiqish ham, garchi atamaning o‗zini Volter taklif qilgan bo‗lsa-da, 
Avliyo Avgustindan boshlangan. Antik faylasuflarda «tarixiylik» tushunchasi mavjud bo‗lmagan: 
yunonlar dunyoni estetik jihatdan, mukammal koinot sifatida idrok etganlar. Avgustin esa o‗tmish – 
hozirgi davr – kelajakning o‗zaro aloqasini falsafiy jihatdan anglab etishga harakat qilgan. Hozirgi 
davr – bir lahza, zero u o‗tmishga chekinadi va kelajak sari harakat qiladi. «Insoniy shahar» 
(jamiyat) hayoti buni tasdiqlaydi.
Avliyo Avgustin asarlari sxolastik falsafaning yaratilishiga asos bo‗lgan va uzoq vaqt 
mobaynida antik falsafani, asosan Platon, Aristotel hamda neoplatoniklar – Plotin, Porfiriy, Prokl 
asarlarini o‗rganish manbalaridan biri bo‗lib xizmat qilgan. Plotinning universal triadasi – 
«yagona – aql – jon» sxolast-faylasuflar e‘tiborini o‗ziga tortgan
.