O`zbekiston respublikasi oliy va or`ta maxsus ta`lim vazirligi

Assotsiativ tajriba
– K.G. YUng, M. Vertgeymer va D. Klyayn tomonidan bir vaqtda taklif etilgan 
va shaxs motivatsiyasini tadqiq etishga mo‘ljallangan loyihalash metodi. Bu metodda sinaluvchiga 
rag‘bat so‘zlar to‘plamiga javoban miyaga kelgan so‘zlarni iloji boricha tez aytish taklif etiladi. Bunda 
yuzaga kelgan tasavvurlar rag‘bat-so‘z va sinaluvchining javobi o‘rtasidagi bir xil tasavvurlarning turi, 
qaytarilishi, vaqtiga ko‘ra qayd etiladi.
1
[3] 
S.L. Rubinshteyn tajribaning to‘rt xil o‘ziga xos xususiyatiga ta’rif bergan edi. 
Birinchidan, 
tajribada kuzatuvchi vaziyatga faol aralasha olmaydigan kuzatishdan farqli ravishda tadqiqotchining o‘zi 
o‘rganayotgan hodisani yuzaga keltiradi. Ikkinchidan, tadqiqotchi o‘rganilayotgan jarayonning kechishi 
va ifodalanishi sharoitlarini o‘zgartirishi mumkin. Uchinchidan, tajribada o‘rganilayotgan jarayonni 
aniqlash uchun qonuniyatli aloqalarni o‘rnatish maqsadida, alohida sharoitlarni o‘zgarishli tarzda istisno 
qilish imkoni mavjud. Va, nihoyat, to‘rtinchidan, tadqiqotchi olingan ma’lumotlarning matematik qayta 
ishlanishini qo‘llagan holda sharoitlarning miqdoriy nisbatlarini ham o‘zgartirishi mumkin. 
Tajriba metodining muhim afzalligi shundan iboratki, bunda tadqiqotchi sustkashlikka yo‘l 
qo‘ymay, uni qiziqtiruvchi psixik hodisaning yuzaga kelishini kutib o‘tirmasligi lozim. Tajribada 
tadqiqotchi sharoitlarni o‘zi yaratganligi uchun bu sharoitlarni, hamda, ularning sinaluvchiga 
ko‘rsatadigan ta’sirini ham to‘laligicha hisobga olish imkoniyati tug‘iladi. SHaroitlarning tadqiqotchi 
tomonidan yaratilishi ularni bir necha marta takrorlash imkonini beradi. Bunday takrorlash, bir tomondan, 
olingan natijalarning ob’ektiv tasdiqlanishi bo‘lib xizmat qilsa, ikkinchi tomondan, ma’lumotlar 
to‘planishi va ularni miqdoriy baholash imkoniyatlarini ochib beradi. 
1
David G. Myers “Psychology” Hope College Holland, Michigan 2010 y. p.-37-41 

---

23 
SHu bilan birga, tajriba metodining salbiy tomoni uni qo‘llashdagi maxsus yaratilgan sharoitlar 
o‘rganilayotgan psixik holatning tabiiy kechishini izdan chiqarishi mumkinligidan iborat (tajriba 
sharoitlari hayajon, qo‘rquv, o‘zining ijobiy tomonlarini ko‘rsatishga intilishni keltirib chiqarishi 
mumkin), bu esa o‘z navbatida olingan ma’lumotlarning buzib ko‘rsatilishiga olib keladi. 
Keyingi yillarda