O`zbekiston respublikasi oliy va or`ta maxsus ta`lim vazirligi

Aqlning pishiqligi
– u yoki bu hodisani ahamiyatga 
molik munosabatlarda har tomonlama bilishga intilish; tafakkur 
kengligi
– bu savolni yaxlitligicha, shu 
bilan birga zarur bo‘lgan xususiyatlarni chetda qoldirmay qamrab olish qobiliyati. Tafakkur kengligi 
inson dunyoqarashi va har bir hodisani boshqa hodisalar bilan turli aloqalarda ko‘rib chiqish qobiliyatida 
ifodalanadi. Tafakkurning 
chuqurligi 
murakkab savollar mohiyatiga kirib borish, asosiy holatni ikkinchi 
darajalilardan, zaruriyatni tasodifiydan ajratish malakasida ifodalanadi. Tafakkur chuqurligigiga qarama-
qarshi sifat bo‘lib hukm va xulosalarning yuzasi hisoblanadi, bunda odam mayda-chuydalarga e’tibor 
qaratib, asosiysini ko‘rmaydi. Tafakkurning 
mustaqilligi 
insonning yangi vazifalarni ilgari surishi va 
boshqalarning yordamidan foydalanmasdan ularning echimini topish malakasi bilan xarakterlanadi. 
Fikrning 
egiluvchanligi
masalalarni echishda avvaldan qo‘llanilib kelayotgan usullarning ta’siridan holi 
bo‘lishda, sharoit o‘zgarganda harakatlarni tezda o‘zgartirish malakasida ifodalanadi. Tafakkurning 
tezligi
– insonning yangi vaziyatda o‘zini yo‘qotib qo‘ymaslik, o‘ylab olgan holda to‘g‘ri qaror qabul qilish 
qobiliyati. Aqlning sertashabbusligini insonning o‘ylamasdan masalaning bir tomonini ushlab olib, qaror 
qilishga shoshishi, etarlicha o‘ylanmagan javoblar bildirishida ifodalanadigan shoshqaloqlikdan farqlash 

---

84 
lozim. Aqlning 
tanqidiyligi
– bu inson o‘zining va boshqalarning fikrlarini ob’ektiv baholashi,ilgari 
surilayotgan nizomlar va xulosalarni izchillik bilan har tomonlama tekshirib chiqish malakasi. 
Tafakkurning 
mantiqiyligi 
– tadqiq etilayotgan ob’ektning barcha ahamiyatli tomonlarini hisobga olgan 
holda mulohazalarning qat’iy izchilligiga rioya qilish qobiliyati. Tafakkurning 
isbotlanganligi
– zarur 
vaqtda hukm va xulosalarning to‘g‘riligini tasdiqlovchi dalillar, qonuniyatlardan foydalanish qobiliyati.
Aql