O’zbekistоn respublikasi

Nazorat uchun savollar 
1. To’qimachilik materiallari va paxta to’g’risida ma`lumоtlar.
2. To’qimachilik, paxta tоzalash va yengil sanоatining xalq xo’jaligidagi
va iqsоdiyotda tuggan asоsiy o’rni.
3. To’qimachilik, paxta tоzalash va yengil sanоatning asоsiy tarmоqlari. 
4. To’qimachilik sanoati bo’yicha yangi joriy qilinayotgan jihozlar.

---

9 
2. TO’QIMACHILIK MATERIALSHUNОSLIGI. TO’QIMACHILIK 
MATERIALSHUNОSLIGI AHAMIYATI. 
 
REJA 
1. To’qimachilik materialshunоsligi. To’qimachilik materialshunоsligi qismining 
ahamiyati.
2. To’qimachilik tоla va iplarining tasnifi.
3. Tabiiy va kimyoviy iplarning оlinishi va xоssalari.
 
1. To’qimachilik materialshunоsligi. To’qimachilik materialshunоsligi 
qismining ahamiyati.
Respublikamiz iqtisodiyotining rivojlanishidagi ustuvor 
yo'nalishlardan biri - to'qimachilik va yengil sanoat mahsulotlarini yetarli darajada sifatli 
ishlab chiqansh, xalq ehtiyojini qondirish va uni eksport qilishdan iborat. Bu mas'uliyatli 
vazifani 
bajarishda 
materialshunoslik 
fanining 
ahamiyati 
katta. 
Muhandis-
materialshunoslar to'qimachilik va yengil sanoatda ishlatiladigan xom ashyolar, olingan 
yarim va tayyor mahsulotlarning tuzilishini, xususiyatlarini ilmiy asosda tahlil qilib, 
muhandis-texnologlarga ishlab chiqarish jarayonini samarali tashkil etishga va sifatli 
mahsulot olishga bevosita yordam beradilar. 
Materialshunoslik sohasidagi mutaxassislar xom ashyo va mahsulot nuqsonlarini 
faqatgina qayd etmasdan, balki sifatni boshqarish bo'yicha ham faol qatnashib, bo'lajak 
nuqsonlarning qanday hosil bo’lishini oldindan aytib berishlari mumkin. 
Mahsulot sifatini oshirish dolzarb muammolardan bo'lib, u ko'p omillarga, shu 
jumladan mashinalaning ish holatiga, ishni tashkil etishga, xom ashyoning sifatiga, 
ishchilarning kasb mahoratiga, xom ashyo, yarim va tayyor mahsulotlarning sifatini 
nazorat qilishda mutaxassislarning bilimdonligi va malakasiga, sinov o'tkazuvchi qurol va 
asbob-uskunalarning zamonaviyligiga va hokazolarga bog'liq. 
Mahsulot sifatini oshirish uchun ishlab chiqarish tizimining hamma bo'g'inlarida 
ishni sifatli tashkil etish kerak. Shu bilan birgalikda ilmiy-tadqiqot ishlarining natijalarini 
ishlab chiqarishga tatbiq etish, mahsulot sifat ko'rsatkichlarini aniqlashda zamonaviy 
asbob-uskunalardan foydalanish, nazoratning yangi usulini ishlatish samarali natija beradi. 
Avtomatlashtirilgan o’lchash asboblarini tatbiq etish sermehnat sinash jarayonlarini 
tezlashtiradi va kutilayotgan natijalarni katta aniqlik bilan beradi. 
Bugungi kunda tabiiy va kimyoviy tola, iplarni aralashma holatida ishlatish 
ko'paymoqda. Ulardan sifatli mahsulot olish uchun yangi va aralash xom ashyoning 
xususiyatlarini atroflicha tahlil qilib, ishlab chiqarish jarayonlarining rejalarini tuzish 
materialshunoslik ta'limoti asosida bajariladi. 
O'zbekiston xorijiy davlatlar bilan siyosiy, iqtisodiy va madaniy masalalar 
bo'yicha aloqalar olib bormoqda. Shu bilan birga savdo aloqalari yuksalmoqda va 
davlatlarni bir-biriga yaqinlashtirmoqda. Davlatlararo savdo aloqalarini yaxshilash jahon 
bozori talablariga javob beradigan sifatii xom ashyo va tayyor mahsulotlarni ishlab 
chiqarish hajmini ko'paytirishni taqozo etadi, atbatta. Prezidentimiz I.A. Karimov ta'kidlab 
o'tganidek, «O’zbekistonda ishlab chiqarilgan» deb tamg'a qo'yilgan mahsulot dunyoning 
hamma tomonlarida mamnuniyat bilan xarid qilinadigan, ortiqcha targ'ibotga muhtoj 
bo'lmagan mahsulotga aylanishiga erishilmog'i lozim». 
To'qimachilik va yengil sanoat mahsulotlarining jahon bozorida raqobat qila 
olishini ta'minlashda O'zbekiston Respublikasi tomonidan 1993 yil 28 dekabrida 

---

10 
standartlashtirish, metrologiya va sertifikatsiyalashtirish bo'yicha qabul qilingan qarorlar 
muhim ahamiyatga ega. 
Yangi standartlar asosida ishlab chiqarilgan paxta mahsulotlari xalqaro bozorlarda 
qo'shimcha sarf-xarajatsiz to'g'ri baholanmoqda. Lekin respublikamizda ishlab 
chiqarilayotgan iplar va gazlamalar uchun yangi standartlar yaratilgani yo'q. Bu masala 
ustida olimlar va sanoat xodimlari tezkorlik bilan ilmiy izlanishlarni olib borishlari kerak. 
Yangi standartlarga fan va texnikada erishilgan yutuqlarni hisobga olgan taqdirda, yangi 
talab va yangi sifat ko'rsatkichlari kiritilishi lozim.