49
parallellash maqsadida tarashdan, so'nggi bosqichda parallel joylashgan tolalardan
pilta ishlab chiqarish va berilgan xossali yigirilgan ip olish uchun tekislash hamda
ingichkalashgan mahsulot (xolst, piita va pilik) hosil qilishdan iborat.
Ishlov berishning birinchi
bosqichida paxta titiladi, aralashtiriladi va
tozalanadi. Buning uchun toylardan olinadigan paxta massasi titish agregatlarining
ta'minlash panjaralari orqali ish organlariga yuboriladi. Bu yerda paxtaga ignalar
yoki qoziqlar ta'sir qilib uni titadi va yirik, oson ajraladigan aralashmalarni ajratadi.
Iflos aralashmalar kolosnikli panjaralar orqali quyi kameralariga tushadi, titilgan
paxta massasi esa pnevmatik yoki mexanik ta'minlagichlar yordamida titish-savash
agregatining navbatdagi seksiyalariga uzatiladi. Titish-savash agregatidan paxta
xolst ko'rinishida- rulon ko'rinishidagi qalin paxta qatlami tarzida chiqadi.
Xolst
ma'lum qalinlikda bo'lishi kerak. Xolstda paxta tolalari tartibsiz ravishda bo’lak-
bo'lak joylashadi va bundan tashqari, paxtada ma'lum miqdorda mayda, qiyin
ajraladigan iflos aralashmalar bo'ladi.
Tarash mashinasida o'tadigan navbatdagi operatsiya tarash deb ataladi.
Mashinaga paxta xolst yoki titilgan massa tarzida berilad (xolstsiz ta'minlash).
Tarash mashinasida tolalar massasiga oldin arrali lenta va valiklar tishlari, so’ngra
mashina ish organlar garniturasining ingichka ignalari ta'sir etadi. Buning natijasida
paxta bo’laklari ayrim tolalarga taraladi va ayni vaqtda yopishqoq aralashmalar
hamda kalta tolalardan tozalanadi. Taralgandan so'ng qisman parallellashgan
ingichka tolalardan diametri 1-3
sm
li uzun bo'sh yumaloq yarim fabrikat-pilta hosil
bo'ladi.
Piltadagi tolalar taralgan, deyarli bir-biri bilan bog'lanmagan va
to’grilanmagan bo'ladi.
Tolalarni to'grilash va piltani
tekislash uchun bir necha pilta qo'shiladi,
so'ngra dastlabki piltalar yo'g’onligiga kelguncha ingichkalashtlriladi. Qo'shish
natijasida piltalar tekislanadi, chunki bir piltaning yo’g’on joylari ikkinchi piltaning
ingichka joylarini to’ldiradi. Piltalashda ingichkalashtirilganda tolalar tekislanadi va
pilta o'qiga nisbatan yo'naladi. Piltani ingichkalashtirish uchun bir-biriga qisilgan
silindrlar jufti (cho'zish juftlari) orasidan o'tkaziladi va old juftning tezligi
keyingisinikidan pasaytiriladi.
Navbatdagi operatsiya (o'tim) piltani yigirilgan ip tayyorlash uchun yaroqli
o'lchamgacha ingichkalashtirishdan iborat. Bu operatsiya
pilik mashinasida
bajariladi. Uni cho'zish asbobi yordamida pilta ingichkalashtiriladi. Bu o'timda
olingan mahsulot pilik deb ataladi. U ingichka pilta bo’lib, minimal pishiqlik berish
uchun u biroz pishitiladi.
Yigirilgan ip tayyorlashdagi oxirgi yakunlovchi operatsiya yigiruv
mashinalarida bajariladi. Bu yerda pilik yigirilgan ip yo'g'onligiga kelguncha
cho'ziladi. Yigirish jarayoni urchuq va yugurdakli halqali yigiruv mashinalarida
yoki urchuqsiz pnevmomexanik mashinalarda bajariladi.
Yigiruv fabrikasida tolani qayta ishlashning bayon qilingan tizimi karda
(oddiy) tizimi deb ataladi. Yigirilgan ipning ko'p qismi shu tizimda ishlab
chiqariladi. Bundan tashqari, qayta tarash, apparat va melanj tizimlari ham mavjud.
Karda va qayta tarash tizimlarida yigirishning ikki usuli:
halqali va
pnevmomexanik usullari bo’ladi.
Hozirgi vaqtda apparat tizimi o'rniga karda tizimi qo’llanilmoqda. Unda
rotorli pnevmomexanik yoki aerodinamik yigirish mashinalaridan foydalaniladi.
50
Melanj tizimi umuman karda tizimini takrorlaydi, lekin unda paxtani bo'yash
bilan bogiiq bo’lgan qo’shimcha o'timlar bo'ladi. Qayta tarash tizimida chiziqli
zichligi kichik yoki o'rtacha, lekin ancha pishiq yigirilgan ip ishlab chiqariladi.
Bunday ip ingichka tolali paxtadan ishlab chiqariladi. Karda tizimiga qaraganda
qayta tarash tizimida olingan ip ancha pishiq, tekis, silliq va toza bo'ladi. Bunday ip
olish uchun jarayonga taroq bilan tarash operatsiyasi ham kiritiladi. Bu operatsiyada
tolalar taroq bilan taraladi, natijada pilta qisqa tolalar (tarandilar) dan tozalanadi.
Qayta tarash mashinalaridan chiqayotgan pilta uzun, yaxshi to'g'rilangan tolalardan
iborat bo'ladi, shuning uchun yuqori sifatli yigirilgan ip olinadi. Qayta tarash
jarayonida uzun tolalar isrof bo'imasligi va shikastlanmasligi uchun tolalar
yetarlicha to'g'rilangan, mashinaga tushayotgan mahsulot esa bir tekis bo'lishi
lozim. Shuning uchun ham karda tizimidagi
qayta tarash mashinalaridan
chiqayotgan pilta qo’shimcha ikkita tayyorlash operatsiyasidan o'tkaziladi: 16-20 ta
pilta xolst qilib qo'shiladi va xolstlar cho'ziladi (i'ngichkalashtiriladi).
Apparat tizimida uncha pishiq bo'lmagan g'ovak mayin yigirilgan ip ishlab
chiqariladi. Bunday yigirilgan ip sifatiga yuqori talablar qo’yilmaydi. Xomashyo
sifatida har xil uzunlikdagi tolalar, ko'p miqdorda chiqindilar (kuyindilar),
shuningdek, har xil tolalar aralashmalari ishlatiladi. Har xil tolalar aralashmalarini
titish va savash operatsiyalari alohida bajariladi,
keyin tolalar aralashtirilib, ayni
vaqtda moylanadi. Apparat tizimining o'ziga xos xususiyati shundaki, tarashdan
keyin mahsulotni ingichkalashtirish, cho'zish emas, balki paxtani tarab ayrim
piltalarga ajratish va piltalarni bo'shgina o'rab, ulardan piliklar hosil qilish yo'li
bilan bajariladi. Bu tizimda tarash operatsiyasi 2-3 karda tarash o'timini va pilik
karetkasini o'z ichiga oladigan tarash apparatlarida bajariladi. Olingan pilik yigiruv
mashinasiga uzatiladi, shuning uchun ipning tarkibi g'ovak chiqadi.
Har xil yoki bir rangda bo'lgan paxtalar aralashmasidan iborat yigirilgan ip
melanj tizimida olinadi. Bu tizimda titilgan tolalar apparatlarda bo'yaladi, quritiladi
va yana titish mashinalariga uzatiladi. Shundan so'ng tolalar aralashtiriladi, savaladi
va yuqorida bayon qilingan yigirish tizimlaridan biridagi barcha operatsiyalardan
o'tkaziladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
