Microsoft Word kartografiya doc

62-
rasm.
Atmosferaning spektral wtkazuvchanligi (tiniqlik darajasi). 
Hozirgi vaqtda infraqizil nurlarning ikkita diapazonidan (3,5 mkm va 8-12 
mkm) foydalanilmoqda. Nurlanish energiyasi h’aroratga bog’liq bwlgani uchun 
obektlarning h’aroratini h’am aniqlash mumkin. Qu
ё
sh nuri bilan isitiladigan 
obektlarning h’arorati sutka davomida wzgarib turadi: ertalab va kechqurun 
h’arorat past, tush paytda h’arorat kwtariladi. 
Demak, infraqizil nur 
ё
rdamida obektlarni suratga olganda shu xususiyatlarni etiborga olish zarur ekan. 
Undan tashqari infraqizil nurlar bilan suratga olishda relefning ekspozitsiyasi, bazi bir daraxt va wsimlik 
yaproqlarining katta-kichikligi, ochiq suv h’avzalarining h’aroratlari h’am etiborga olinadi. Kosmosdan turib 
suratga olish faqat qu
ё
shdan keladigan nurga (
ё
rug’likka) asoslanadi. Osmon bulut bilan qoplangan bwlsa 
ё
ki tunda suratga olish zarur bwlib qolgan taqdirda suniy nurlanishdan foydalaniladi. 

---

99
63-rasm.
Aerokosmik s
ё
mkada foydalaniladigan elektromagnit twlqinlar spektri. 
Nurlanishga atmosferadagi aerozol zarrachalari, suv bug’lari, korbonat 
angidrid va azon gazlari, chang va twzonlar h’amda atmosfera qatlamining 
qalinligi va x.k.lar katta tasir kwrsatadi. Atmosferada elektromagnit nurlari 
umuman yutilmaydigan uchastkalar bwlib, ularni «tiniqlik darchalari» deb 
yuritiladi (62-rasm). Demak, suratga olishda shu uchastkalardan foydalaniladi. 
Shunday uchastkalar ikkita bwlib, birinchisi kwrinadigan va infraqizil nur (0,1-1,2 
mkm) diapazoniga twg’ri kelsa, ikkinchisi uzoqdagi infraqizil nur (8-13 mkm) 
diapazoniga twg’ri keladi. Birinchisidan oddiy fotografik usulda va televizion 
apparatlari bilan, ikkinchisidan esa skanerli infraqizil nur bilan s
ё
mka qilishda 
foydalaniladi (63-rasm). 
Kosmik s
ё
mka nurlari.
Kosmosdan turib Er yuzasini suratga olishda 
fotografik, televizion va fototelevizion usullardan foydalaniladi. Har bir usulning 
wziga xos xususyatlari bor. Bu usullarning ichida eng kwp qwllaniladigani oddiy 
fotografik usul bwlib, kosmik kemalarga 
ё
ki suniy ywldoshlarga wrnatilgan fotog-
rafik apparatlar 
ё
rdamida olinadi. Olingan suratlar Erga kosmik apparatlar 
ё
rdamida qaytib tushadi 
ё
ki konteynerlar orqali erga yuboriladi. Kosmosdan 
olinadigan surat odatdagi samol
ё
tdan turib s
ё
mka qilish printsipiga asoslanadi. 

---

100
Kosmosdan turib suratga olishda h’ar xil fotoapparatlardan foydalaniladi. 
Dastlabki vaqtlarda formati 60 x 60, 70 x 70 mm li «Xasselblad», «Pentakon» va 
«Salyut» tipidagi, keyinroq esa formati 70 x 70, 130 x 180, 300 x 300 mm li 
fotoapparatlardan foydalanilgan.
Uzoq masofadan, yani planetalararo 
kosmik apparatlardan avtomatik ravishda 
suratga olishda fokus oralig’i 400 mm bwlgan 
fotoapparatlardan foydalaniladi. 
Swnggi vaqtlarda Germaniyada «Karl-
Tseys» korxonasida ishlab chiqarila
ё
tgan 
kwp zonali MKF-6M fotoapparatidan 
foydalanilmoqda.