Microsoft Word kartografiya doc

6.3. Har xil kartografik belgilarning generalizatsiyaga tasiri 

---

97
Kartada tasvirlana
ё
tgan tafsilotlar belgilar usuli bilan kwrsatilganda, 
generalizatsiya qilish uchun karta maqsadining roli katta. Devoriy wquv 
kartalarida shah’arlar, aloqa ywllar sinfdagi wquvchilarga uzoqdan kwrinishi 
uchun bwrttiribroq beriladi. 
Bir joyga tegishli tafsilotlar odatda belgilar usulida tasvirlanadi, demak 
generalizatsiya qilishda shakl saqlanib qolinadi. Lekin miqdor va sifat 
kwrsatkichlar umumlashtirib tasvirlanganda karta osongina yqiladi. Masalan, 
sanoat tugunlarini tasvirlaganda dastlab miqdor kwrsatkich absalyut 
kwrsatkichdan uzluksiz shkalaga, undan pog’anali shkalaga wtiladi. Natijada 
kartaning yqilishi osonlashadi. 
Generalizatsiya jara
ё
nida bazan kartaning mazmuni va qaysi mamlakatga 
tegishli ekanligi h’isobga olinadi. Masalan, Kanadada 1000 dan ortiq kishi 
yashaydigan joy shah’ar h’isoblansa, AQSh da esa 2500 kishi, Hindistonda esa 
5000 kishi yashaydigan joy shah’ar h’isoblanadi. Demak, generalizatsiya 
qilinganda bu xususiyat saqlanib qolinishi keark. 
Chiziqlar usuli bilan tasvirlangan voqea va h’odisalar generalizatsiya 
qilinganda ularning wziga xos xususiyatlari etiborga olinadi. Dengiz qirg’oqlari 
tasvirlanganda ularning tiplari va genezisi h’isobga olinishi kerak. Ford, shxera, 
rias, liman tipidagi qirg’oqlar va boshqalar. 
Bazan chiziqli belgilar orqali kwrsatilgan obektlar generalizatsiya 
qilinganda chiziqning ywg’onlik darajasiga emas balki aniqligiga va wqilishiga 
etibor beriladi. Masalan, 1:25 000 masshtabli kartadagi chiziq ywg’onligi
1:200 000 masshtabli kartada 3 marta, 1: 1 000 000 masshtabli kartada esa bir 
necha barobar kattalashtirilib tasvirlanadi. 
Agar tasvirlana
ё
tgan voqea-h’odisalar maydon kwrsatkichda 
tasvirlanganda generalizatsiya jara
ё
ni boshqacharoq bwladi. Masalan, ekin 
maydonlari, wsimliklarning tarqalish maydonlari sifatli rang usulida 
ё
ki areallar 
usuli bilan kwrsatish mumkin. Bu usul bilan tasvirlangan tafsilotlar 
generalizatsiya qilinganda sifat va miqdor kwrsatkichlari etiborga olinadi. 
Aloh’ida-aloh’ida qilib tasvirlangan kichik ekin maydonlari qwshib yuborilib bitta 
shkalada beriladi. Har xil wsimliklar tarqalgan maydonlar generalizatsiya 
qilinganda ularni xillariga qarab qwshib yuborilib, bitta kontur (shakl) qilib 
tasvirlanadi. Voqea-h’odisalar nuqtalar usulida tasvirlanganda, generalizatsiya 
natijasida mayda nuqtalar birlashtirilib salmog’i oshirilib nuqtalar kattalashtiriladi. 
Natijada nuqtalar soni kamayib karta oson yqiladi. 
Generalizatsiya jara
ё
nlari mexanik ravishda bajarilmasdan, 
tasvirlana
ё
tgan tafsilotlarning tarqalish qonuniyatlariga, wzaro bog’liqligiga, sifat 
va miqdor kwrsatkichlarini buzilmasligiga etibor berilishi zarur. 
Generalizatsiya faqat voqea va h’odisalargagina tegishli bwlmasdan, geografik obektlar nomlarini 
ё
zilishiga 
va ularni joylashtirilishiga h’amda qaysi shriftda 
ё
zilishiga h’am etibor beriladi. Ayniqsa, ah’oli yashaydigan 
joy nomlarini generalizatsiya qilinganda ularning faqat ah’olisining soniga etibor bermasdan uning mamuriy, 
si
ё
siy, iqtisodiy, tarixiy tomonlariga h’am etibor berish zarur. 

---

98