Metodologiyasi

M adaniyat tarixi 
— M adaniyatshunoslikning bir boMimi 
b o ‘lib, aniq zam on va m akon chegarasida mavjud boMgan ja m i­
yat m ad an iy atin i o 'rg an ad i. M adaniyat tarix i tarixiy tadqiqotlar- 
n in g a n ’anaviy va asosiy tarm o q larid an biri sanaladi. Shu o ‘rin- 
da ta ’kidlab o ‘tish lo zim k i, m adaniyat tush u n ch asin in g o ‘zi bir 
nech a talq in d a m avjud boMib, keng koMamli tu sh un cha boMgan- 
ligi sababli, faylasuflar va m adaniyatshunoslar to m on id an bu 
tu sh u n ch ag a an iq lik kirituvchi o ‘nlab ta ’riflar berib o ‘tilgan. Ta­
rix ch ilar to m o n id an m ad an iyat ta rix in in g tadqiqotlari jaray o n i­
da bund ay tu sh u n c h a la rn in g deyarli barchasidan foydalanib o ‘til- 
g a n lig in i tarixiy tad q iq o tlard a kuzatish m um kin.
Bugungi k u n da yangi m adaniyat tarixi shakllangan boMib, 
u n in g asosini til, m a tn la r va narrativ tizim lar (sem iotik yon­
dashuv) tash k il etadi. Yangi m adaniyat tarixi xalq m adaniyati va 
elita r m ad an iy atn in g bir-biriga q aram a-q arsh ilig in i in k o r qila­
di. Bugungi k un da m ad aniyat tarixi bilan shug‘ullanish m ad an i-
284

---

Y
3
t falsafasi va m adaniyatshunoslik sohalarida b irm u n ch a jiddiy 
t a y y o r y a r l i k
va bilimiargH сна b o iis h n i talab cU di. Ayni vaqtda 
yangi yondashuvlar esa yangi-yangi natijalarni berishi shubha- 
bi/Aiii. Ko‘p
2
’na ta rix ch ilarn in g fikricha aynan m adaniyat tarixi 
tarixi sintezning asosi bo'lib x izm at qilishi m u m k in , vanoianki 
aynan ana shunday sintez vositasini shakllantirish va asoslab be- 
rishga ko'pgina avlod tarix chilari tom o n id an u rin ish lar bo'lgan.
M anbalar (m anba) — o 'tm ish haqida axborot tashuvchilar. In ­
soniyat o 'tm ish i va jam iy at taraqqiyoti jarayonlari haqida m a’lu- 
m ot beruvchi va ularn i bevosita aks ettiruvchi barcha m oddiy 
va yozma m a’lum ot beruvchilar. M an b alar bir necha turli b o 'li- 
shi m um kin: Yozma (belgili) m anbalar; M oddiy m anbalar; Et- 
nografik m anbalar; Xalq og'zaki ijodiga oid m anbalar; Lingvis­
tik (tilshunoslikka oid) m anbalar. Tarixiy m anbalar — har qanday 
tarixiy tad q iqotlarning asosini tash k il qiladi. M anbalarsiz va 
ularni o 'rg anm asdan tu rib jam iy at taraqqiyoti tarix in i ilm iy bi- 
lishni am alga oshirib bo'lm aydi. M an b alarnin g m iqdori chega- 
ralanm agan (cheksiz), biroq u larn in g bugungi kungacha saqlanib 
qolgan turli davrlarga oid qism lari va o'sha davr haqida m a’lum ot 
beruvchi m iqdori bir xilda em as. D avr qanchalik qadim iy bo'lsa, 
m anbalar m iqdori shunchalik kam ayib boradi. Tarixiy m a n ­
balarning barchasi shartli ravishda 
6
turga bo'linadi: 1. Yozma 
manbalar. 2. M oddiy m anbalar. 3. E tnografik m anbalar. 4. L ing­
vistik m anbalar. 5. O g'zaki m anbalar. 
6
. K ino (tasvirli) - fono 
(ovozli) — foto (suratli) m anbalar. M anb alarn in g tasn iflan ish i, 
kelib chiqishini va yaratilishini o 'rg an ish , m ualliflari, haqiqiyligi 
va ishonarliligi, to'liqligi kabi bir q ato r jih atlarin i m anbashunos- 
lik fani o'rganadi.