Metodologiyasi

1 Лотман Ю.М. Культура и взрыв. - М., 1992.
138

---

YeTopolskiy m anbalarni to‘g‘ri va egri manbalarga ajrata- 
di To'g'ri manbalarni tarixchi o‘z ko‘zi bilan kuzatish imkoniga 
egadir 
(a r x e o lo g ik
yodgorliklar, binolar, ashyolar va boshq.). Egri 
manbalar esa tarixchi tom onidan emas, balki boshqa bir shaxs to ­
monidan kuzatilgan holatlardir. Bunday manbalar qatorida xatlar, 
kundaliklar, yilnomalarni keltirib o ‘tish mumkin. Agar axborot in- 
teфritatsiyaga ega bo‘lmasa, unda bu axborot asosiy tayanch ax­
borot hisoblanadi. Tarixchi adabiyotshunosdan farqli ravishda 
dalillarni o‘zicha to‘qib chiqara olmaydi. Dalillar narrativni shakl- 
lantirish uchun xizmat qiladi, bunda tarixchi deduksiyaga murojaat 
qiladi. Bularning barchasi tarixchi tom onidan manbalarga asos­
langan bilimlari va m anbalardan tashqari bilimlari orqali nazorat 
qilinadi.
Ye.Topolskiy tarixchining m anbalardan tashqari bilim larini 
asoslab beradi. G ap shundaki, tarixchi tadqiqotga kirishar ekan, 
tadqiq etilayotgan davr va tarixiy voqelik haqida m a’lumotlarga 
ega bo'ladi, ya’ni bu davr bo‘yicha faktlarga, nazariy bilimlarga 
ega bo'ladi. Tadqiqot mavzusini tanlagan vaqtdayoq tarixchi shu 
bilimlaridan foydalangan holda tadqiqot oldiga va m anbalardan 
foydalanishdagi vazifalarni aniqlashda foydalanadi. Ayni vaqtda u 
avvalgi tarixchilar m azkur m anbalardan qanchalik darajada foy- 
dalanganliklarini ham aniqlaydi. Bu yerda oxirgi natijaning asos- 
langanligi muhimdir.
M anbaning tanlanishi va uning tah lili tarixchining ayni vaqt­
da tadqiq etilayotgan m uam m o yuzasidan qanchalik bilimga va 
ma’lumotlarga ega ekanligi bilan bog'liq. Bunda tarixchining ta d ­
qiqot jarayonidagi m anbadan tashqari bilim lari m uhim aham iyat 
kasb etadi.
layanch tushunchalar: axborot, m anba, yaqqol va yashirin ax­
borot, belgilangan va belgilanm agan axborot, axborotning yeti- 
shish va yetishmasligi, ilk m anba, birinchi axborot, asosiy m an­
balar, qo'shim cha m anbalar, tarixchining m anbalardan tashqari
bilimi.
139

---

'
Mavzuni m ustahkamlash uchun savollar:
1. A xborotning nazariy manba sifatidagi o ‘rni.
2. M anbaning axborot tashuvchi ekanligi.
3. A xborot nim a?
4. Yaqqol va yashirin axborot nim a?
5. Belgilangan va belgilanm agan axborot nima?
6
. A xborotning yetishish va yetishmaslik m uam m osi nima?
7. Ilk m anba qanday manba?
8
. Birinchi axborot nim a?
9. M anba axborotining tugallanm asligi.
10. M anbalar m azm uniga sistemali (tizimli) yondashuv.
11. M anbaning m atni nim a?
12. Asosiy m anbalar qanday m anbalar?
13. Q o‘shim cha m anbalar qanday manbalar?
14. Tarixchining m anbalardan tashqari bilimi.
Mavzuga aloqador so'zlarning izohli lug'ati:
Axborot — dunyoda sodir bo'lgan turli hodisalarning tasviri- 
dir. A xborotning doim iy alm ashinuvi jam iyat hayoti va inson 
hayotini izga solib tu rilish in in g asosiy shartlaridan biridir. Ax­
borot ochiq ifodalangan va yashirin holatda (keyingisi ko‘p 
uchraydi) bo'ladi.
M anba — o 'tm ish haqida axborot tashuvchilar m anbalar hi- 
soblanadi. M anbalar bir necha turli bo'lishi m um kin: yozma (bel- 
gili) m anbalar; m oddiy m anbalar; etnografik manbalar; xalq og'za- 
ki ijodiga oid m anbalar; lingvistik (tilshunoslikka oid) manbalar.