"matematika" fakulteti

Qawipsizlikti támiyinleytuǵın texnikalıq qurallar 
Barlıq mashina hám mexanizmlerge qawipsizlik texnikası hám islep 
shıǵarıw sanitariyası boyınsha birden-bir talaplar qóyıladı. Áne sol talaplarǵa 
muwapıq mashina hám mexanizmlerdi basqarıwdıń tiykarǵı richaglari oń qol 
astına jaylasqan bolıwı, hár qaysı mashinada dawıs signalı, arqanı kóriw áynası, 
burılıw hám toqtaw signalları bolıwı kerek. 
Jumıs processinde mashina hám mexanizmlerdegi bekkemlengen orınlar 
bosanadı, zazor (sańlaq ) lar úlkenlesedi, may, suw yamasa janılǵı siza baslaydı 
hám taǵı basqa. Sol sebepten pala-partıs kórsetilgen texnikalıq xızmet avarıya hám 
baxtsız hádiyselerge sebep bolıwı múmkin. Mısalı, traktor júriw bóleginiń 
bekkemlengen orınların óz waqtında tekserip hám bekkemlep turılmasa, ol 
awdarılıp ketiwi múmkin. Eger mashina islep atirǵan waqıtta insannıń ómiri 
yamasa salamatlıǵına qáwip salatuǵın kemshilik payqalsa, jumıstı tezlik penen 
toqtatıw kerek. Hár bir traktorshı, kombaynshı, aydawshı mashinanı isletiwden 
aldın onıń texnikalıq jaǵdayın tekserip kóriwi kerek.
Mashinadaǵı hár bir háreketleniwshi detal qawipli bolıp tabıladı. Aylanıp 
atırǵan val, juldızsha, tıslı dóngelek qoldı, jiynalmaǵan shashtı yamasa kiyimdi 
tereńligin alıp ketiwi múmkin. Sol sebepten mashina hám mexanizmlerdiń 
háreketleniwshi bólimleri qalpaq, qap, kojux, tosıqlar menen tuyıqtırıladı. Biraq 
háreketdegi barlıq bólimlerdi da qorǵaw apparatları menen jasırıp bolmaydı. 
Usınıń nátiyjesinde qáwipli zonada da islewge tuwrı keledi. Qáwipli sheńber 
hámme mashina hám mexanizmlerde bar. Olar mashinalardıń sırtqı bóleginde 
(kombaynnıń parragi, qirquvchi apparati ham t.b. ) hám ishki bóleginde (jenshiw 
barabani, tazalaw samallatqıshı, konveyerler) bolıwı múmkin. Háreketke 
keltiretuǵın dvigateldiń aylanıp atırǵan maxovigi átirapındaǵı sheńber qáwipli 
esaplanadı. Usınıń nátiyjesinde eger dvigateldi jurgizip jiberiwdiń ılajı bolsa, 
maxoviktı qol menen aylandırıw qadaǵan etiledi. Jurip ketip atırǵan mashinanıń 
ózi de qáwipli sheńber esaplanadı. Sol sebepli dvigatel islep atirǵanında yamasa 

---

mashina jurip ketip atırǵanında onı maylaw, retlew hám kemshiliklerin jónge salıw 
qılıw qadaǵan etiledi. 
Mexanizatsiyalastırılgan agregatlarga xızmet kórsetip atırǵanlar jumıs 
waqtında qawipsizlik texnikası qaǵıydalarına ámel qılıwı : islep turǵan mashina 
qasında kiyim almastırmawı, ózine say bolmaǵan jumıs kiyiminde islemewi, 
kiyiminiń etekleri (barlari) salbırap asılıp túrmawı kerek. Traktor, kombayn hám 
avtomobilde aydawshı ásbaplarınıń tolıq kompleksi, birinshi járdem kórsetiw ushın 
aptechka, ishimlik suw salınǵan ıdıs, zavod tárepinen beriletuǵın qóllanba bolıwı 
shárt.