M. H. Ahmedov, M. R. Shermatov farg‘onaning umurtqali

Hindiston chumchug‘i – Passer indieus Jard. 
Haqiqiy 
chumchuqsimonlar 
oilasiga kiradi. Tashqi ko„rinishdan uy 
chumchuqlariga o„xshab ketadi. Lekin 
boshining ikki yonidagi patlari oz 
bo„lishi bilan ulardan farq qiladi. O„rta 
Osiyoda ancha keng tarqalgan, sentyabr 
va oktyabr oylarida qishlash uchun 
Afg„onistonga va Hindistonga keta 
boshlaydi. Bu chumchuqlarning uya 
qurish joylari xilma xil. Ular uylarga, 
molxonalarga, daraxtlarga, to„qayzor va 
tog„ qoyalariga gala bo„lib uyalar quradi. Faqat yozda bir marta ko„payadi. 
Tuxumlarini 12-13 kun makiyonlari bosadi, bolalarini 12-14 kun urg„ochi va 
erkagi birga boqib uchirma qiladi. So„ngra bolalari ham galaga qo„shilib, ko„chib 
yura boshlaydi. Bu qushlar bahor oylarida o„zlari ham bolalarini ham hasharotlar 
bilan boqib foyda keltiradi. Keyin yuzlab va minglab sonda galalar hosil qiladi. 
Bug„doy, arpa, sholi, tariq va boshqa madaniy o„simliklarning donlari bilan 
ovqatlanib, xo„jaliklarga zarar yetkazadi. Chumchuqlar oq jo„hori va jo„horining 
ashaddiy kushandasi hisoblanadi. Ko„pincha, mana shu o„simliklarga zarari katta 
bo„ladi. Ko„plab ko„paygan yillari 30-50 foiz hosilni nobud qilgani hisoblab 
chiqilgan. Mahalliy aholi oddiy uslublar bilan "chuchelalar" qo„yish, shovqin 
chiqaruvchi materiallar, baqirib-chaqirish bilan haydaydi. Ko„plab ko„payib ketgan 
yillarda donlarni bariyning ftorli birikmalari bilan zaharlab, mahallalardan uzoq 
joylarga sepib qarshi kurashilgan. 
Chumchuqlarga qarshi kurashda ehtiyotkorlik choralarini ham esdan 
chiqarmaslik kerak. Chunki 60-70-yillarda Xitoyda bu chumchuqlarni tamoman 
qirib tashlanishi oqibatida sholi va boshqa donlarning hosildorligi 2-3 yil ortib, 
so„ngra hosildorlik keskin kamayib ketgan. Sababi o„rganilganda, chumchuqlar 
yo„qligi sababli zararli hasharotlar ko„payib, hosildorlikka ta‟sir etgan. Xitoyda 
qaytadan chumchuqlar sotib olinib, ko„paytirilgan.

---

32