Mavzu amaliy dasturiy ta’minot. Amaliy dasturlar paketi bilan ishlash

Operatsion tizim
1.
Kompyuter resurslarini va ma’lumotlarni muvofiqlashtiradigan va 
boshqaradigan dasturiy ta’minotning asosiy qismi yoki, dasturlarning 
bajarilishini boshqaradigan va tizimning resurslarini taqsimlash, 
rejalashtirish, kirish-chiqishni va ma’lumotlarni boshqararish kabi 
vazifalarni ta’minlaydigan dasturiy vosita. Garchand operatsion tizimlar 
ko‘proq dasturiy bo‘lsalar ham, biroq, qisman apparat vositalari qo‘llanishi 
ham mumkin. Operatsion tizimlarning asosiy vazifalariga: 

fayl tizimini boshqarish (yozish, o‘zgartish, fayllardan nusxa ko‘chirish, 
erkin foydalanishni nazorat qilish); 

dasturlar bajarilishini boshqarish (protsessor 
vaqtini taqsimlash, dasturlarni diskdan tezkor 
xotiraga yuklash, yashirin xavfli ta’sirni tutib olish va h.q.); 

xotirani boshqarish (keshlash, taqsimlash, ma’lumotlar butligi nazorati va 
h.k.); 

---


foydalanuvchi bilan muloqot (klaviaturadan, 
sichqonchadan buyruqlarni o‘qish, axborotni ekranga, printerga 
chiqarish va h.k.) kiradi. 
Bundan tashqari operatsion tizimlar, kompyuterlarni turli rusumdagi 
tarmoqlardan – mahalliy tarmoqlardan global koorporativ tarmoqlargacha, 
shu jumladan, Internet tarog‘idan erkin foydalanishni boshqaradi. 
Operatsion tizimga misollar – MS-DOS, Linux, UNIX, Windows, Solaris va boshqalar. 
Keling ularning ayrimlariga qisqacha to’xtalib o’tsak: 
44. MS Office dasturlari paketi va uning tarkibi. 
Amaliy dasturlardan keng tarqalganlaridan biri Microsoft Office paketidir. Microsoft 
Office paketi Microsoft firmasi tomonidan ishlab chiqariladi va yer yuzining barcha 
davlatlarida aynan shu paketdan foydalanib kelinmoqda. Microsoft Office dasturlar 
paketi o’z ichiga bir necha amaliy dasturlarni mujassamlashtirgan. Bu 
dasturlarga 
Microsoft Word matn muxariri
, Microsoft Excel elektron jadvali, Microsoft 
Power Point taqdimotchisi, Microsoft Access ma'lumotlar ombori, Microsoft FrontPage 
Web sahifalarni tayyorlovchisi va Outlook Express elektron pochta orqali ma'lumotlarni 
uzatish va qabul qilish maqsadida ishlatiladigan dasturlar kiradi. Yuqorida aytib o'tilgan 
barcha dastular yoki hech bo’lmaganda bittasi o’rnatilishi kerak bo’lsa u holda 
Microsoft Office paketi instalizasiya qilinadi. Instalizasiya jarayoni odatda Windows 
operasion sistemasi o’rnatilgandan keyingina amalga oshiriladi. Sababi o’rnatilishi 
kerak bo’lgan paket Windows muhitiga moslashtirilgan. Office dasturlarining 
mavjudligi foydalanuvchini to’liq qondira oladi. 
Microsoft Office paketini o’rnatishdan oldin, biz o’rnatayotgan kompyuterning xotira 
zaxirasining mavjudligi, paket tarkibidagi dasturlaming zarurligini va qaysi 
komponentlarning talab etilishini bilishimiz shart. Instalizasion dastur odatda ancha 
katta hajmga ega bo’lganligi tufayli arxivlangan holatda kompakt disklarda (CD-R) va 
mantiqiy disklarda (vinchesterlarda) yozilgan bo’ladi. 
Office paketining turli versiyalari mavjud. Ularga misol qilib Office 95, OSR, OSR2, 
malakali foydglanuvchilar uchun Office 97 pro, yuqori interfeysga ega Office 2000, 
Office XP va hokazolar. Yana shuni ta'kidlash joizki, har bir versiya ishlanmasining to 
keyingi versiya chiqqunicha ularning yangi ishlanmalari tavsiya etib borilgan va Office 
ning yangi imkoniyatiari qo'shimcha qilib borilgan. 
45. Multemediya tushunchasi 
Multimediy vositalari (multimedia – ko’pvositalilik) - bu insonga o’zi uchun tabiiy muxit: 
tovush, video, grafika, matnlar, animatsiya va boshqalardan foydalanib, kompyuter bilan 

---

muloqatda bo’lishga imkon beruvchi texnik va dasturiy vositalar majmuidir. 
Multimedia - gurkirab rivojlanayotgan zamonaviy axborotlar texnologiyasidir. Uning 
ajralib 
turuvchi 
belgilariga 
quyi-dagilar 
kiradi: 
- axborotning xilma-xil turlari: an'anaviy (matn, jadvallar, bezaklar va boshqalar), 
original (nutk, musika, videofilmlardan parchalar, telekadrlar, animatsiya va boshqalar) 
turlarini bir dasturiy maxsulotda integratsiyalaydi. Bunday integratsiya axborotni 
ro’yxatdan o’tkazish va aks ettirishning turli kurilmalari: mikrofon, audio-tizimlar, optik 
kompaktdisklar, televizor, videomagnitafon, videokamera, elektron musiqiy asboblardan 
foydalanilgan 
holda 
kompyuter 
boshqaruvida 
bajariladi; 
- muayyan vaqtdagi ish, o’z tabiatiga ko’ra statik bo’lgan matn va grafikadan farqi 
ravishda, audio va videosignallar faqat vaqtning ma'lum oralig’ida ko’rib chiqiladi. Video 
va audio axborotlarni kompyuterda qayta ishlash va aks ettirish uchun markaziy 
protsessor tez harakatchanligi, ma'lumotlarni o’zatish shinasining o’tkazish qobiliyati, 
operativ (tezkor) va video-xotira katta sig’imli tashqi xotira (ommaviy xotira), hajm 
va kompyuter kirish-chiqish kanallari bo’yicha almashuvi tezligini taxminan ikki baravar 
oshirilishi 
talab 
etiladi; 
- "inson-kompyuter" interaktiv mulokotining yangi darajasi, bunda muloqot jarayonida 
foydalanuvchi ancha keng va har tomonlama axborotlarni oladiki, mazkur xolat ta'lim, 
ishlash 
yoki 
dam 
olish 
sharoitlarini 
yaxshilashga 
imkon 
beradi. 
Multimedia vositalari asosida o’quvchilarga ta'lim berish va kadrlarni qayta tayyorlashni 
yo’lga qo’yish xozirgi kunning dolzarb masalalaridandir. Multimedia tushunchasi 90-
yillar boshida xayotimizga kirib keldi. Uning o’zi nima degan savol tug’iladi? Ko’pgina 
mutaxassislar bu atamani turlicha tahlil qilishmoqda. Bizning fikrimizcha, multimedia - 
bu informatikaning dasturiy va texnikaviy vositalari asosida audio, video, matn, grafika 
va animatsiya (ob'yektlarining fazodagi xarakati) effektlari asosida o’quv materiallarini 
o’quvchilarga 
yetkazib 
berishning 
mujassamlangan 
xoldagi 
ko’rinishidir. 
Rivojlangan mamlakatlarda o’qitishning bu usuli, xozirgi kunda ta'lim sohasi 
yo’nalishlari bo’yicha tatbiq, qilinmoqda. Xatto, xar bir oila multimedia vositalarisiz 
xordiq, chiqarmaydigan bo’lib koldi. Multimedia vositalarining 1981 yildagi yalpi 
oboroti 4 mlrd. AQSh dollarini tashkil qilgan bo’lsa, 1994 yili esa 16 mlrd. AQSh 
dollarini tashkil kildi. X,ozirgi kunda esa sotilayotgan har bir komp'yuterni multimedia 
vositalarisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Kompyuterlarning 70-yillarda ta'lim soxasida keng 
qo’llash yo’lida urinishlar zoye ketganligi, avvalombor, ular unumdorligining nixoyatda 
pastligi bilan bog’liq edi. Amaliyot shuni ko’rsatmoqdaki, multimedia ' vositalari asosida 
o’quvchilarni o’qitish ikki barobar unumlidir va vaqtdan yo’tish mumkin. Multimedia 
vositalari asosida bilim olishda 30 % gacha vaqtni tejash mumkin bo’lib, olingan bilimlar 
esa xotirada o’zoq muddat saqlanib qoladi. Agar o’quvchilar berilayotgan materiallarni 
ko’rish (video) asosida qabul qilsa, axborotni xotirada saqlab qolinishi 25-30 % oshadi. 
Bunga qo’shimcha sifatida o’quv materiallari audio, video va grafika ko’rinishda 
mujassamlashgan holda berilsa, materiallarni xotirada saqlab kolish 75 % ortadi.