Jo`rayeva A

12.2. Gormonlarning tasnifi.
Gormon ajratuvchi bezlar markaziy nerv 
sistemasi bilan anatomik jihatdan bog’langan markaziy va periferikka bo’linadi: 
Markaziy
- gipotalamus, gipofiz, epifiz; 
Periferik
- qalqonsimon bez, qalqonsimon oldi bezi, oshqozon osti bezi, 
buyrak usti bezi, jinsiy bezlar, timus. 
Sanab o’tilgan bezlardan tashqari gormonlarga o’xshash biologik faol 
moddalar ajratuvchi boshqa hujayralar ham endokrin funktsiyani bajaradi. 
Shuning uchun ularni gormonsimon moddalar yoki gormonoidlar (mahalliy 
gormonlar, paragormonlar) deb atash qabul qilingan. Ular odatda o’zlari hosil 
bo’lgan joyga ta’sir etadi va boshqa organlarda (prostaglandinlar) ajralib chiqadi.
Kimyoviy tabiatiga ko`ra gormonlar uch guruhga bo`linadi: 
1. Peptid (oqsil) tabiatli gormonlar: 
a) murakkab oqsillar – glikoproteinlar; bularga FSG, lyuteinlovchi gormon, 
TTG va boshqalar kiradi. 
b) oddiy oqsillar: prolaktin, STG, insulin va boshqalar kiradi; 
v) peptidlar: AKTG, glyukagon, kaltsiotonin, somatostatin, vasopressin, 
oksitotsin va boshqalar kiradi.
2. Aminokislotalar unumlari: katexolaminlar, tireoid gormonlar, melatonin 
va boshqalar kiradi. 
3. Steroid birikmalar va yog’ kislotalar unumlari (prostaglandinlar). 
Steroidlar gormonlarning katta guruhini tashkil qiladi; ularga buyrak usti bezlari 

---

232 
gormonlari (kortikosteroidlar), jinsiy gormonlar (androgenlar va estrogenlar), 1,25-
dioksixolekaltsiferol va boshqalar kiradi. 
Biologik funksiyasiga qarab gormonlar 5 guruhga bo’linadi:
1.Uglevod, yog’, aminokislotalar almashinuvini idora etuvchi gormonlar(insulin 
glyukagon, adrenalin, glyukokortikosteroidlar). 
2. Suv-tuz almashinuvini idora etuvchi gormonlar (mineralokortikoidlar, 
antidiuretik gormon).
3. Kaltsiy va fosfat almashinuvini idora etuvchi gormonlar (paratgormon, 
kaltsitonin, kaltsitrol). 
4. Reproduktiv funksiyaga aloqador modda almashinuvini idora etuvchi 
gormonlar (estradiol, progesteron, testosteron). 
5. Endokrin bezlar funktsiyasini idora etuvchi gormonlar(kortikotropin, 
tireotropin, gonadotropin).