1.Tillarning geneologik tasnifi.
Tillarning geneologik
tasnifi til faktlarini tarixiy printsip asosida o‗rganib, tillarning
qarindoshlik munosabatlarini aniqlaydi.
Eng ko‗p tarqalgan tillar quyidagilar:
I. Hind-evropa tillari oilasi.
1. Hind tillari guruhi. Jonli tillar:
hind, urdu, bengal,
panjob, maratxi, singal‟, nepal, bixar, oriy, assam, kashmir,
lo„lilar tili
. O‗lik tillar:
sanskrit
.
2. eron tillari guruhi:
fors, pushtu, tojik, kurd, osetin,
sug„diylar tili, pomir tili
.
Pomir tillari, skif, pahlaviy, xorazmiy,
qadimgi fors, parfiyan tillari o„lik tillar
hisoblanadi.
3. Slavyan tillari guruhi: sharqiy, janubiy, g‗arbiy.
a) sharqiy:
rus, ukrain, belorus
.
b) janubiy:
bolgar, makedon, serb-xorvat, slovyan tili
.
v)
chex, slovak, polyak, kashub, sorab
.
4. Boltiq tillari guruhi:
litva, latviya
.
5. German tili guruhi: shimoliy, g‗arbiy, sharqiy.
a) shimoliy:
daniya, shved, norveg, island
.
b) g‗arbiy:
ingliz, golland, frits, nemis
.
v) sharqiy:
vestgot, ostgot
(o‗lik tillar)
6. Roman tili guruhi:
frantsuz, ital‟yan, ispan, portugal,
rumin, moldovan, lotin
.
7. Kel‘t tili guruhi:
irland, shotland
(o‗lik).
8. Grek tillari guruhi:
grek
9. Alban tili
10. Arman tili
II. Xom va som tillari oilasi.
Som tillari:
-sharqiy som tili:
akkad
-shimoliy som tili:
xannan, oromiy
.
-janubiy som tili:
arab
va
axmar
tili
Xom tillari:
shilx, tuareg, kabil, amazirt, kot, beroer va
kushit
o‗lik tillardan
liviya, numid, shtul, misr
tillari
kiradi.
III.Kavkaz tillari oilasi.
1.G‗arbiy guruh:
abxaz, kabardin, cherkas, adigey
.
66
2.Nax tili guruhi:
chechen, ingush, batsbiy
.
3.Dog‗iston tillari guruhi:
avar, darg„in, lezgi, lak,
tabasarin
(bularning yozuvi bor) va
andiy, karatin, tindin,
chamolin, bagaul‟, axvax, butlix, gadobern, tsez, betedin
(yozuvi yo‗q) tillari.
4. Janubiy yoki kartvel tillari guruhi:
gruzin, zan, svan
.
1U.Ugor-fin tillari oilasi.
1.Ugor tillari guruhi:
venger(mojor) tili,mansay tili va
xantay
.
2. Fin tillari guruhi:
fin, sam, eston, karel‟, komi, udmurt,
mariy, morden
.
Samodiy tillari guruhi:
nenets, enets, sel‟kum
.
V.Tungus-manjur tillari oilasi.
1.Tungus tillari guruhi: e
venk, even
.
2. Manjur tillari guruhi:
manjur, nanay, udey, ulch, oroch
(SHarqiy Sibir‘, Saxalin, Chukotka)
VI. Xitoy-tibet tillari oilasi.
1.Tay-xitoy tillari guruhi:
xitoy, dungan, vet‟nam, tay,
laos
.
2.Tibet-birma tillari guruhi:
tibet, birma
.
VII. Dravid tillari oilasi:
tamil, malalayam, telugu,
kannar, tulu, barxun, gondi
.
VIII. Malay-polineziya tillari oilasi.
Indoneziya tillari:
malay, yava, dayak, tagal‟, batak, age,
bali, madur, torigi, bug„iy
.
IX. Avstaliya tillari oilasi:
asosiysi aranta
.
X. Papuas tillari oilasi.
YAngi Gveniyadagi 4000 ga yaqin til papuas tillari deb
ataladi.
XI. Afrika tillari oilasi.
1.Bantu tillari guruhi:
bube, lundu, fang, kongo, rundi,
ganda, poto, igala, luba, bemba, subiyya, suaxili, sanga,
shambala, zulu, soto, venta, lunda.
2.Sudan tillari guruhi:
zanda, banda, koma, kunama,
kardofan, mil‟tu
.
67
XII. Paleosiyo tillari oilasi.
1.Chukot tillari guruhi:
chukot, koryak.
2.Sibir‘ guruhi:
odul‟, nivx
.
XIII.Eskimos tillari oilasi. Vrengel‘, Chukotka, Kanada,
Alyaskaning shimolida yashovchi xalqlarning tillari eskimos
tillari oilasini tashkil qiladi.
XIV.
Shimoliy
Amerika
tillari
oilasi.
Amerika
hindularining tillari ko‗pchiligi yo‗qolib ketgan, yozuvga ega
emas. 200 dan oshiq.
Birorta tillar oilasiga kirmagan tillar:
yapon, koreys, ayn
.
XV. Mo‗g‗il tillari oilasi:
xalxa-mo„g„il, buryat, qalmiq
.
XVI. Turkiy tillar oilasi: 30 ga yaqin.
Turk, ozorbayjon, turkman, gagauz, qrimtatar, qoragay,
balgar, qo„miq, nug„oy, tatar, boshqird, oltoy, shor, xakas,
tuva, yoqut, qirg„iz, o„zbek, qoroqalpoq, chuvash, uyg„ur,
qozoq
.
1.Bulg‗or tillari guruhi:
chuvash, qadimgi bulg„or, xazar
.
2.O‗g‗uz tillari guruhi:
turkman, truxman, o„g„uz-bulg„or-
gagauz, bolqon; ozarbayjon va turk
.
3.Qipchoq tillari guruhi:
qaray, qo„miq, koragan-balqar,
qrim-tatar-qirim, belorus, litva tatarlari: tatar, boshqird,
no„g„oy, qaraqalpoq, qozoq
.
4.O‗zbek va uyg‗ur tillari guruhi:
o„zbek, uyg„ur
.
5.O‗g‗iz tillari guruhi:
tuva, tofalar, (yoki karagass-
krasnoyarskda).
6.Yoqut tili.
7.Xakas tili guruhi:
xakas, shor, cho„lim, oltoy-shimoliy
shevalar
.
8. Qirg‗iz-qipchoq tillari guruhi:
qirg„iz, oltoy
.
Geneologik tasnif tillarning bir manbadan kelib chiqishini,
qaysi tillar bir-biri bilan qardosh ekanligini, shu bilan birga
so‗zlarni, qo‗shimchalarni va boshqa grammatik xususiyatlarni
nazarda tutib, tillarni ayrim guruhlarga ajratadi.
Geneologik tasnifda guruhlarga ajratilgan tillarning kelib
chiqishi, so‗zlarning paydo bo‗lishi va manbai, ularning ma‘no
68
jihatdan yaqinligi, shu bilan birga, ularda tovushlar va affikslar
o‗xshashligi hisobga olinadi.
Tillarning qarindoshligini biologik hodisa deb qarash
kerak emas.
Qardosh tillar jamiyatning tarixiy taraqqiyot jarayonida yo
differentsiatsiya yoki integratsiya yo‗li bilan paydo bo‗ladigan
tarixiy hodisadir.
Zamonaviy tilshunoslik ma‘lumotlariga ko‗ra hozirgi
kunda 20 dan ortiq til oilalari mavjud.
Afrika tillari oilasi keyinchalik yana uchga bo‗lingan: 1.
bantu; 2. sudan; 3. paleoafrika tillari oilalari.
Yana: Austr-Osiyo tillari oilasi - mon, kxmer, malak tillari
va b. Burjaski tillari oilasi 30 ming kishi gaplashadi.
Hindistonning Qorakorum dovonida yashaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |