“ Tarixi j a h o n k u s h o y ” ( “J a h o n g i r (C h in g izx o n ) tarix i” ) n o m li yirik
tarixiy asarni y aratg an tarixchi X III asrda o 't g a n yirik olim va davlat
arbobi Juvayniydir. Lining to 'liq ismi A lo u d d in O ta m a lik ibn B a h o u d d in
M u h a m m a d a l-J u v a y n iy . U 1226-yiii G 'a r b i y X u r o s o n n i n g Ju v a y n
hu d u d ig a qarashli O z o d v o r q ish lo g 'id a badavlat va nufuzli siyosiy arbob
oilasida tug'ilgan. Otasi B a h o u d d in M u h a m m a d X o r a z m s h o h A lo u d d in
M u h a m m a d n i n g X u ro so n d a g i noibi b o 'lg a n , m o 'g ' u l l a r xuruji vaqtida
S u l t o n J a l o l u d d i n b ila n b irg a u la r g a q a rs h i j a n g l a r d a q a t n a s h g a n .
M o 'g 'u l l a r 1221-yili N is h o p u r n i ishg'ol qilgach, B a h o u d d in M u h a m m a d
T usga q o c h ib bordi va u n in g m u s ta h k a m q a l ’alaridan biriga yashirindi.
L e k in q a l ’a h o k i m i u n i b a n d g a o lib , m o ' g ' u l l a s h k a r b o s h i l a r i d a n
Q o 'l b o 'l o t g a topshirdi. Q o 'l b o 'l o t asirning m a ’lum otli va iste’dodli shaxs
ckanligini anglab, uni tirik qoldirdi. K e y in ch a B a h o u d d in M u h a m m a d
m o 'g 'u lla r xizm atiga qabul qilindi va to vafotiga (1258) q a d a r Xurosondagi
m o 'g ' u l h o k im la ri C h i n t e m u r , K irk o 'z , A r g 'u n o g 'a h u z u r i d a sohib
d evonlik vazifasida turdi.
B a h o u d d in M u h a m m a d d a n ikki o 'g 'il qoldi. T o 'n g 'i c h i S h a m s u d d in
M u h a m m a d 1 2 6 2 — 1 2 8 3 - y i l l a r i E r o n d a g i m o ' g ' u l h u k m d o r l a r i
Elxonlardan H a lo k u x o n (1256—1265) h a m d a A baqaxon (1265—1282)ning
vaziri, sohib devoni b o 'lg a n va m a m la k a tn in g ijtim oiy-siyosiy hayotida
k atta rol o 'y n a g a n . Kenja o 'g 'li A lo u d d in yoshligidan yaxshi o 'q id i, arab,
fors, keyinchalik m o 'g 'u l va u y g 'u r tillarini m u k a m m a l o 'rg a n d i, o 'r t a
asr fan in in g bir talay sohalarini pu x ta egalladi. U yoshligidayoq m o 'g 'u l
h u k m d o rla ri xizm atiga qabul qilindi va K irk o 'z h a m d a A r g 'u n o g 'a n in g
d ev o n id a xizm at qildi. A lo u d d in O ta m a lik Juv ay n iy A r g 'u n o g 'a bilan
uch m a r ta 1246—1247, 1249—1251, 1252— 1253-yillari M o 'g 'u lis to n g a ,
Q o r a q o 'r u m g a bordi. U 1256-yilning boshlarida H a lo k u x o n n in g buyrug'i
bilan Ism oiliylar h u k m d o ri R u k n id d in H u rs h o h huzuriga M a y m a n d u z
q a l ’asiga elchi b o 'lib bordi va unga qarshilik k o 'r s a tm a y taslim bo'lish
h a q i d a g i t a l a b n o m a n i t o p s h i r d i . J u v a y n i y M a y m a n d u z n i m o ' g ' u l
q o 's h i n l a r i t o m o n i d a n is h g 'o l qilish c h o g ' i d a I s m o i l i y l a r n i n g b o y
kutubxonasini t a lo n - ta r o jd a n saqlab qoldi.
A louddin O tam alik Juvayniy 1259-yili Iroq va Xuzistonga hokim , malik
qilib tayinlandi. O 's h a n d a u B ag'd od va uning atrofidagi jo ylarni obod
qildi. Tarixchi Vassofning (XIII asr oxiri — X IV asrning birinchi yarmi)
m a ’lumotlariga qaraganda, u katta m ablag', 10000 oltin d in o rs a rfla b Frot
daryosidan Kufa va Najafga suv olib kelgan. Juvayniy bu lavozim da 20
y ild a n o r tiq tu rd i. 1271-yili raqiblari qozi sayyid T o j i d d i n Ali ibn
Do'stlaringiz bilan baham: