1. Konstruksiyalash bosqichlari. Konstruktorlik hujjatlari. Texnik topshiriq. Texnik taklif

---

3.mavzu. Konstruksiyalash bosqichlari (4 soat). 
Reja: 
1.
 
Konstruksiyalash bosqichlari.
2.
 
Konstruktorlik hujjatlari. Texnik topshiriq. Texnik taklif.
3.
 
Loyiha eskizi. Texnik loyiha. Ishchi hujjatlar.
4.
 
Asbob ishiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar. 
 
Loyihaning bo‘limlarini kelishish va chora-tadbirlarini muvofiqlashtirish 
uchun loyihaning bosh muhandisi tayinlanadi, u loyihaning texnik echimlarining 
to‘g‘riligi, bajarilishi muddatlari va texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari uchun javobgar 
bo‘ladi. Shuningdek u loyihani ishlab chiqish davri va uni amalga oshirishda 
loyihaning texnik rahbari vazifasini bajaradi. Ushbu funksiyalarni ishlab 
chiqarishning texnolog mutaxassisiga yuklatish maqsadga muvofiq bo‘ladi, u 
boshqa mutaxassislarga nisbatan tezroq va malakali tarzda texnologik jarayonning 
o‘ziga xos jihatlarini aniqlashi va qabul qilingan loyihaviy qarorlarning 
to‘g‘riligini baholashi mumkin. 
Loyihani ishlab chiqish sanoat korxonasi, bino, inshootning qurilishidan 
avval amalga oshiriladi va uning asosiy maqsadi ma’lum sifatdagi, belgilangan 
hajmlarda rejalashtirilgan mahsulotni eng yaxshi texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlar 
unga qo‘yiladigan sanitariya-gigiena talablariga rioya qilish sharti bilan sanoat 
ob’ektining qurilishi uchun talab etiladigan hujjatlarni ishlab chiqish hisoblanadi. 
Loyiha-smeta hujjatlarini ishlab chiqish jarayonida O‘zbekiston Respublikasining 
qonunchilik va me’yoriy hujjatlariga tayanish lozim. Loyihalash davomida 
ixtisoslashgan loyiha tashkilotlari fan- texnika yutuqlari va ushbu sohadagi ilg‘or 
tajribalarni hisobga olishi lozim, bunda qurilgan yoki rekonstruksiya qilingan 
korxonalarni ishga tushirish paytiga kelib, texnik ilg‘or bo‘lishi va yuqori sifatli 
mahsulotning chiqarilishini ta’minlashi lozim. Bunga quyidagilar tufayli erishish 
mumkin:
- yuqori unumli jihoz-uskunalarni ishlab chiqarishga joriy qilish, avtomatik 
liniyalardan va boshqa progressiv jihoz-uskunalardan foydalanish;
- yuqori samarali ishlab chiqarish jarayonlaridan, kam chiqindili va 
resurslarni 
tejaydigan, 
qo‘l 
mehnatini 
kamaytiruvchi 
texnologiyalardan 
foydalanish;
- binolar va inshootlarning hajmiy rejalashtirish va konstruktiv echimlarini 
takomillashtirish;

---

- qurilish materiallari, mehnat hajmi va qiymatini kamaytirish, uning 
muddatini qisqartirish, progressiv buyumlar va materiallarni ishlab chiqarishga 
joriy qilish; 
- xom ashyo, yoqilg‘i, materiallar va butlovchi buyumlarni olib kelish va 
tayyor mahsulotni olib ketishning eng tejamkor transport sxemalaridan 
foydalanish;
- ob’ektlarni rejalashtirishni takomillashtirish va sifatini oshirish;
- loyihalashning namunaviy konstruksiyalari, loyihalari va namunaviy 
echimlaridan foydalanish;
- yer maydonidan oqilona foydalanish, atrof-muhitni, tabiiy resurslarni 
muhofaza qilish hamda moddiy, yoqilg‘i-energetik va mehnat resurslarini 
tejamkorona sarflash;
- ishlab chiqarish texnologiyasi, qurilish konstruksiyalari va materiallari 
sohasidagi eng so‘nggi yutuqlardan foydalanish.
Loyihalash topshirig‘i loyihalash jarayonini boshlash uchun boshlang‘ich 
hujjat bo‘lib, u Buyurtmachi tashkilot tomonidan, Ijrochi tashkilotning ishtirokida 
yoki maslahati bilan tayyorlanadigan loyiha ishidir. Loyihalash topshirig‘i 
quyidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi:
- loyihalanadigan korxona, bino va inshootning nomi va manzili;
- loyihalash uchun asos;
- ishlab chiqarilishi rejalashtirilgan mahsulotning nomenklaturasi;
- ishlab chiqarishning ishlab chiqarish quvvati;
- qurilishning boshlanish va yakunlanish muddatlari;
- asosiy texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlar;
- loyihalash bosqichlari va boshqalar.
Loyihalashni 
boshlashdan 
avval 
Buyurtmachi 
loyiha 
tashkilotiga 
quyidagilarni taqdim etadi:
- tasdiqlangan loyiha topshirig‘i;
- tasdiqlangan qurilish uchun yer maydonini tanlash dalolatnomasi; - mavjud 
qurilishlar (er osti, yer usti inshootlar va kommunikatsiyalar) va ularning texnik 
holati haqida ma’lumot;
- loyihalashtiriladigan korxonani ta’minot manbalariga, muhandislik 
tarmoqlariga va kommunikatsiyalarga ulash uchun texnik shartlar;
- inventarizatsiya materiallari, baholash dalolatnomalari va mahalliy 
boshqarish organlarnining buzish to‘g‘risida hamda buziladigan binolar va 
inshootlar uchun kompensatsiyasi xususiyati haqidagi qarorlari;
- atrof-muhitni muhofaza qilish va hokazolar bo‘yicha chora-tadbirlarni 
kelishish (qurilish bo‘yicha loyiha-smeta hujjatlarini ishlab chiqish, kelishish va 

---

tasdiqlash tarkibi va tartibi qurilish me’yorlari va qoidalari (QMQ) bilan belgilab 
beriladi. 
Korxonalar, binolar va inshootlarni loyihalash ikki xamda (ish loyihasi va 
ish hujjatlari) bir bosqichda (ish loyihasi - ish chizmalari bilan birgalikdagi texnik 
loyiha) amalga oshirilishi mumkin.
Texnik-iqtisodiy asoslashda (TIA) yoki texnik-iqtisodiy hisoblashda (TIH) 
loyiha-smeta hujjatlarini ishlab chiqish bosqichlari (bir yoki ikkita) belgilanadi. Bir 
bosqichda loyihalash qurilishi texnik murakkab bo‘lmagan ob’ektlar uchun 
namunaviy takroriy qo‘llaniladigan loyihalarga binoan amalga oshiriladi. Ishchi 
loyiha (yangi qurilish, amaldagi binolar va inshootlarni kengaytirish va 
rekonstruksiya qilish uchun) quyidagi bo‘limlardan iborat:
- umumiy tushuntirish xati;
- bosh plan va transport;
- texnologik echimlar;
- ishchilar va xizmatchilar mehnatining ilmiy tashkil etilishi (MITE);
- qurilish qarorlari; 
- qurilishning tashkil etilishi;
- atrof-muhitni muhofaza qilish;
- turar joy qurilishi;
- smeta hujjatlari;
- ishchi loyihaning pasporti.
Ishchi loyiha qurilishning davomiyligi (me’yorlar bo‘yicha) ikki yilgacha 
bo‘lganda - ushbu qurilish bo‘yicha, qurilishning davomiyligi ko‘proq bo‘lganda - 
qurilish-montaj ishlarining bir yillik hajmi bo‘yicha ishlab chiqilgan ish hujjatlarini 
o‘z ichiga oladi. Umumiy tushuntirish xatida korxonaning tuzilishi, ishlab 
chiqarish quvvati, ishlab chiqariladigan yoki ishlab chiqarilishi rejalashtirilgan 
mahsulotning nomenklaturasi, qurilish ishlarining ketma-ketligi, qurilish rayoni va 
maydonchasining tavsifi (shu jumladan qisqa iqlimiy va gidrogeologik ma’lumot); 
asosiy loyiha echimlari; loyihaning asosiy texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari; ishlab 
chiqarishning, mehnatning va korxonani boshqarishning tashkil etilishi; 
qurilishning tashkil etilishi va uning muddatlari; kiritilayotgan kapitalning miqdori, 
ob’ektni ishga tushirish muddatlari va boshqalar to‘g‘risidagi ma’lumot keltiriladi. 
Bosh planda rejalashtirilgan echimlarni asoslash, transport va xodimlarning 
oqimlari, transport turlarini tanlash, bosh plan bo‘yicha asosiy ko‘rsatkichlar 
(korxona egallagan maydoni, qurilishning koeffitsienti va boshqalar) keltirilgan. 
Texnologik qism quyidagilar haqidagi ma’lumotni o‘z ichiga oladi: chiqariladigan 
mahsulot (tavsifi, xususiyati, nomenklaturasi va hajmi), korxona (ishlab 
chiqarishning tarkibi va sxemasi), texnik echimlar va texnologik jarayonlar (tavsifi, 
xususiyati, asosiy jihoz-uskunalar; qabul qilingan avtomatlashtirish va majmuaviy 

---

mexanizatsiyalash darajasini asoslash), ishlab chiqarish (bo‘limlarni rejalashtirish, 
asosiy jihoz-uskunaning joylashuvi bilan, xom ashyo, asosiy materiallar, elektr 
energiyasi, suv va boshqalarga bo‘lgan ehtiyoj) va hokazo. Qurilish qismi 
quyidagilardan iborat: umuman ob’ektning arxitektura - qurilish echimlarining 
qisqacha tavsifi va ularni asoslash, hajmli-rejalashtirish va konstruktiv echimlarga 
qo‘yiladigan 
texnologik 
talablar, 
texnologik 
jarayonlarning 
qurilish 
konstruksiyalariga agressiv ta’sir etishi, xonalarning yoritilishi yuzasidan talablar, 
zararli chiqindilar miqdori, xonalar bo‘yicha umumiy havo almashinuvi, qabul 
qilingan qarorlarni asoslash (isitish va shamollatish, havoning taqsimlanishi, 
havoni tozalash), suv ta’minoti manbalarining ta’rifi, qabul qilingan suv ta’minoti, 
kanalizatsiya sxemasi, oqava suvlarni tozalash usullari va ularni asoslash va 
hokazo. Texnik-iqtisodiy qismi qurilishning maqsadga muvofiq joyini tanlashni 
asoslab beradi, korxonaning quvvati va tarkibi, mehnat unumdorligi darajasi, 
mahsulotning qiymati va rentabelligi, o‘z-o‘zini qoplashi, nisbiy kapital kiritish va 
hokazolarni belgilaydi. Ish hujjatlarining tarkibiga quyidagilar kiradi:
- ish chizmalari; - ob’ektning qurilishi yuzasidan smeta hujjatlari; 
- qurilish va montaj ishlarining hajmlari qaydnomalari;
- qurilish va montaj ishlarining turlari bo‘yicha tuzilgan materiallarga 
bo‘lgan ehtiyojning qaydnomalari va jamlanma qaydnomalari;
- jihoz-uskunalarning spetsifikatsiyalari to‘plami;
- jihoz-uskunalar va buyumlarning tegishli turlari bo‘yicha so‘roq varaqalari 
va gabarit chizmalarining to‘plamlari;
- agar loyihada unga boshlang‘ich talablar ishlab chiqilmagan bo‘lsa, 
individual tayyorlangan (namunaviy bo‘lmagan va nostandart) jihoz-uskunalar 
uchun konstruktorlik hujjatlarini ishlab chiqishga boshlang‘ich talablar. Ish 
chizmalari tasdiqlangan texnik (ish) loyihaga muvofiq rasmiylashtiriladi. Ish 
chizmalarida texnik loyihada bayon etilgan qarorlar aniqlashtiriladi. Ular er osti, er 
usti kommunikatsiyalari va transport yo‘llari ko‘rsatilgan bosh planning 
chizmalari, arxitektura-qurilish va texnologik chizmalari, hududni obodonlashtirish 
va ko‘kalamzorlashtirish bo‘yicha chizmalar, jihoz-uskunalarni buyurtirish uchun 
spetsifikatsiya, qurilish uchun konstruksiyalar, detallar, buyumlar va materiallar 
qaydnomalarini va boshqalarni o‘z ichiga oladi. Smeta hujjatlari 
loyihalashtiriladigan ob’ektning smeta qiymatini aniqlash uchun zarur bo‘ladi. Bir 
va ikki bosqichli loyihalashda jamlanma smeta hisoblari, xarajatlar jamlanmasi, 
ob’ekt bo‘yicha va lokal smetalar, loyiha va qidiruv ishlari bo‘yicha smetalar 
tayyorlanadi. Smeta qiymati smeta hujjatlarining kerakli haqqoniyligini va 
hajmining qisqarishini ta’minlaydigan yiriklashtirilgan normativlar qo‘llangan 
holda aniqlanadi.