Choriyev Anvar

2)  tarixiy,  geo-kosmografik,  agiografik  hamda  biografik  asarlar.

Tarixiy, 

geo-kosmografik, agiografik hamda biografik asarlarda rasmiy hujjatlarga nisbatan 

tarixiy voqea va hodisalar keng va to’la yoritiladi. Shuning bilan bir qatorda ularda 

faktik materialning boyligi ko’zga tashlanadi.

 

Yozma  manbalarni faqat zikr etilganlari bilan cheklab bo’lmaydi. Xususan, 

badiiy  adabiyotlarda  ham  tarixiy  voqealar,  shaxslar  to’g’risidagi  ma’lumotlar 

bayoni mavjud bo’lib, faqat ularning o’ziga xos bayon uslubi, badiyatini nazardan 

qochirmasdik kerak. CHunki tarixchi bor haqiqatni yozishi kerak bo’lsa, shoir yoki 

ijodkor  badiiy  to’qima,  bo’rttirish,  mubolag’aga  yo’l  qo’yish,  ya’ni  o’z  istagiga 

muvofiq tasvirlash imkoniga ega. Masalan, Alisher Navoiy badiiy asarlarida shoir 

davriga  va  zamondoshlariga  oid  qimmatli  fikr,  mulohazalar  mavjud.  Xususan, 

uning  asarlaridagi  shoir  biografiyasiga  oid  ma’lumotlar  asosida  Izzat  Sulton 

“Navoiyning  qalb  daftari”  nomli  kitob  yozib,  unda  Alisher  Navoiy  biografisini 

tiklashga harakat qilgan. 

                                                                                                                                                             

 

 

---

 

19 

Alisher  Navoiyning  “Xamsa”  asari  tarkibidagi  dostonlarida  ham  tarixiy 

ma’lumotlar,  xususan  Mirzo  Ulug’bek  shaxsi  va  uning  ilmiy  merosi  to’g’risida 

juda qimmatli ma’lumot mavjud. 

Yozma  manbalardagi  o’ziga  xoslikning  biri  shuki,  ularda  bayon  etilgan 

voqea,  hodisalarga  sub’ektiv  yondoshuv,  ayrimlarini  xaspo’shlash  yoki  buzib 

talqin hollari uchrab turadi.  Bunday  asarlar  ustida tadqiqot  olib  borilganda  ularga 

tanqidiy yondoshish talab etiladi. Bu esa manbashunoslikning asosiy ilmiy talab va 

prinsiplaridan biridir 

Arxeografiya

.  Arxeografiya  -  yozma  manbalarni  ilk  tavsifga  olish  yoki 

ularni  qidirib  topib,  birinchi  marta  tavsiflash,  ilmiy  muomalaga  olib  kirishni 

nazarda  tutadi.  Bu  ilmiy    yo’nalish  Respublikamiz  Fanlar  Akadnmiyasining  Abu 

Rayhon  Beruniy  va  sobiq  Qo’lyozmalar  Institutida  boshlangan  bo’lib  ma’lum 

davrgacha  Farg’ona  vodiysi,  Samarqand,  Buxoro  va  Xorazm  viloyatlariga  qator 

arxeografik  ekspeditsiyalar  uyushtirilgan  bo’lib,  ularda  A.  Murodov,  A.Irisov, 

I.Abdullayev,  A.Ahmedov,  B.Hasanov,  O.Jalilov,  M.Hakimov,    Yu.  Tursunov  va 

boshqalar  ishtirok  etganlar.  Bular  natijasida  bir  qancha  nodir  qo’lyozmalar  va 

hujjatlar aniqlanib, davlat xazinalariga olib kelingan. 

Hamid  Sulaymon  (vaf.1979)  Angliya,  Fransiya  (1868)  va  Hindiston 

kutubxonalariga  (1976-1977)  arxeografik  ekspeditsiyalar  uyushtirgan  edi  va 

buning  natijasida  qator  yozma  manbalar  to’g’risida  ma’lumotlar,  ayrimlarining 

mikrofilm va fotokopiyalari yurtimizga keltirilgan edi. 

Hozirgi  paytda  Sharqshunoslik  instituti  va  Islom  universiteti  qoshida  sharq 

qo’lyozmalarini qabul qilish arzeografik komissiyalari mavjud bo’lib, ularda aholi 

o’rtasida mavjud yozma manbalarni qiymatini aniqlashga qodir mutaxassislar bor. 

Tarixiy manbalarni aniqlash, tanlash va tahlil etish: