1-ma’ruza. Model va modellashtirish tushunchalari. Jamiyat fikrining abstraktlanish jarayoni



Download 300,2 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/4
Sana25.01.2022
Hajmi300,2 Kb.
#410819
  1   2   3   4
Bog'liq
1-маъруза



1-ma’ruza. Model va modellashtirish tushunchalari. 

 

1. Jamiyat fikrining abstraktlanish jarayoni.  

2. Matematik model tushunchasi. Matematik modelga misollar. 

3. Bilish jarayonida va insonning amaliy faoliyatida modellashtirishning 

roli.  

4. Matematik modelni ifodalash shakllari. 

 

1.  Jamiyat  fikrining  abstraktlanish  jarayoni. 

Xayoliy  modellar  haqiqiy 

dunyoni nazariy tushinish va aks ettirish shakli bо‘lib, uni fizik bilish uchun katta 

о‘rin  egallaydi.  Shuning  uchun  nazariy  bilish  va  uslubiy  jixatdan  modellarni 

shakllantirish masalasi, ularni bilishda qо‘llash va boshqa modellar, xayoliy va real 

tajribalar, gipoteza, nazariyalar bilan aloqasi katta axamiyat kasb etadi. 

Modellar-ilmiy  gipoteza  bо‘lib,  fanni  rivojlantirish  shakli  sifatida  qurib 

kelgusidagi takomillashgan nazariya modellari kо‘rinishida о‘rganiladi.  

Xayoliy va material modellarni quyidagicha ta’riflash mumkin: 

Modellashtirish  -  bu  biror  bir  obyektni  (orginalni)  boshqasi  (model  bilan) 

almashtirish va orginalni xususiyatlarini modelni xususiyatlarini tadqiq etish yо‘li 

bilan  urganishdan  iborat.  Almashtirishdan  asosiy  maqsad  orginal  xususiyatlarini 

о‘rganishni  aniqlashni  tezlashtirish,  soddalashtirish,  narxini  kamaytirish  imkonini 

beradi. Umuman obyekt-original sifatida ixtiyoriy tabiiy yoki sun’iy, real (xaqiqiy) 

yoki xayoliy tizim bо‘lishi mumkin. 

Modellashtirish usuli xozirgi zamonda kо‘pdan kо‘p olimlar tomonidan tadbiq 

etilmoqda.  Misol  sifatida  mexanika,  fizika  (qattiq  jismlar)  ximiya,  biologiya, 

meditsina,  iqtisodiyot  va  boshqa  sohalarni  kо‘rish  mumkin.  Modellashtirish 

konsepsiyasidan maqsad asosan modellarni nazariya yaratish jarayoniga kiritishdan 

iboratdir, chunki ideal modellar nazariyani boshlang‘ich bosqichi bо‘lishi mumkin 

yoki nazariyani interpretatsiya qilish modeli ham bо‘lishi mumkin. 

Gipotezalar  nazariyaning  ideallashtirilgan  obyektlardan  farqli  bо‘lib, 

nazariyani  interpretatsiya  qilish  modeli  yoki  dastlabki  pogonadagi  model 




kо‘rinishida  tasvirlash  mumkin.  Gipotezalar  shakillantirilayotgan  modellarni 

dastlabki qadamlari (pogonalari) sifatida kо‘rilishi mumkin. 

Dastlabki modelni ishlab chiqishda tadqiqotchi intuitsiyasi katta rol о‘ynaydi. 

Boshlang‘ich vaqtlarda katta miqdordagi modellar oldinga surilishi mumkin. Ammo 

tadqiq etish jarayonida ularning soni kamayadi. 

 Model  bilan  ishlash  shakli  sifatida  xayoliy  tajriba  kuriladi.  Ayrim  hollarda 

hayoliy  tajribalarni  ideallashtirilgan  deyiladi,  chunki  ular  real  tajribalar  bilan 

bog‘liqdir.  Ma’lum  miqiyosda  hayoliy  tajriba  real  tajribani  ma’lum  tomonlarini 

(xususiyatlarini)  xayoliy  obrazli  rekonstruksiya  qilishdan  iboratdir.  Chunki, 

aytiladiki  «fikirlash  ongda  tajriba  о‘tkazish  maxsulidir».  Xayoliy  tajriba  shartsiz 

ravishda  xaqiqiy  tajribaga  qaraganda  kulaydir.  Fikrlar  bizda  xar  doim  mavjud  va 

xaqiqatga  nisbatan  ongda  tajribalarni  yig‘ish  (tо‘plash)  onsondir.  (Engelmayer 

sо‘zlari buyicha) 

Tajriba  obyekt  orginalni  ma’lum  tomonlarini  (xususiyatlarini)  modelda  aks 

ettirishni adekvatlik kriteriyasi bо‘lib kelmokda. Tajriba hakam rolida bо‘lib, model 

yordamida  olingan  ta’savurlarni  olib  qolish  yoki  tashlab  yuborish  tо‘g‘risida 

yechimini qabul qiladi. 


Download 300,2 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish