O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya instituti

Mavzuning  dolzarbligi

  bugungi  kunda  jahon  miqyosida  past  navli  past 

fosforitlarni  qayta  ishlash    yani  kamerali  usulda  oddiy  superfosfat  olish 

texnologiyasini ishlab chiqish muhim vazifalardan biri hisoblanadi.  

Tadqiqot  ob’ekti: 

Markaziy  Qizilqum  fosforitlari,  EFK,  sulfat  kislota, 

ammiak, kalsiy karbonati, kimyoviy boyitilgan fosfokonsentratlar. 

 Tadqiqot  predmeti:

  Markaziy  Qizilqum  fosforitlairi  sulfat  kislatasi 

yordamida kamerali usul bilan oddiy superfosfat olish jarayoni. 

Respublikamizda bir necha mineral o‘g‘itlar sanoat korxonalari bo‘lib, ularda 

azotli fosforli va kaliyli oddiy o‘g‘itlar va azot-fosforli, azot-kaliyli va azot-fosfor-

kaliyli  murakkab  o‘g‘itlar  ishlab  chiqarmoqda.  O‘zbekiston  Respublikasi  qishloq 

ho‘jaligi  ishlab  chiqarishining  asosiy  mahsuloti  paxta  va  dondir  va  bunda  yiliga 

paxtadan 3 mln.t va bug‘doydan 5 mln.t. hosil olinmoqda. Ma‘lumki, har bir tonna 

paxta hosili olish uchun yiliga tu‘roqdan 45 kg azot, 15 kg P

2

O

5

 va 45 kg K

2

O, har 

bir tonna bug‘doy uchun esa 35 kg azot,  10 kg P

2

O

5

, 24 kg K

2

O o‘zlashtiriladi. Bu 

esa qishloq xo‘jalik mahsulotlari (paxta va don) yetishtirishda ekin maydonlaridan 

yiliga 310 ming tonna azot (N hisobida), 115 ming tonna fosfor (P

2

O

5

 hisobida) va 

255  ming  tonna  kaliy  (K

2

O  hisobida)  ozuqa  elementlarini  o‘zlashtiradi.  Bundan 

tashqari,  boshqa  turdagi  qishloq  xo‘jaligi  mahsulotlari  ham  tuproqdan  o‘zi  bilan 

katta miqdordagi ozuqa elementlarini olib chiqadi. 

Fosfor,  azot  va  kaliy  o‘simlik  uchun  eng  zarur  ozuqa  moddalardir.  O‘simlik 

bu elementlarni tuproqdan oladi. Tuproqda bu moddalarning miqdori yildan-yilga 

kamayib,  tuproqning  unumdorligi  pasayib  boradi  va  bu  ekinning  hosildorligiga 

salbiy ta‘sir etadi. Tuproqning unumdorligini oshirish uchun yerni yetarli darajada 

o‘g‘itlanishi kerak. O‘zbekiston paxtachilik ilmiy-tadqiqot instituti ma‘lumotlariga 

ko‘ra, mineral o‘g‘itlarsiz paxtadan 12 ts/ga xosili olish mumkinligi, hosildorlikni 

30-35 ts/ga yetkazish uchun tuproqqa gektariga 225 kg azot, 150 kg fosfor, 100 kg 

kaliy ozuqa elementlari solish hamda to‘g‘ri agrotexnik qoidalariga amal qilinishi 

lozimligi aniqlangan.