O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya instituti

Qoratog’  fosforiti  asosidagi  superfosfat

.

  Qoratog‘  fosforitidan  superfosfat 

olish  jarayoni  –  unda  dolomit  va  magnezial  silikatlar  qo‘shimchalarining 

bo‘lishligi  tufayli  o‘ziga  hos  xususiyatga  egadir.  Magniy  birikmalari  ishtirok 

etadigan  fosfatlarning  sulfat  kislota  bilan  parchalanishi  uchta  bosqichda  amalga 

oshadi. Birinchi bosqichda quyidagi reaktsiyalar sodir bo‘ladi: 

Ca

5

(PO

4

)

3

F + 5H

2

SO

4

 = 3H

3

PO

4

 + 5CaSO

4

 + HF 

CaMg(CO

3

)

2

 + 2H

2

SO

4

 = MgSO

4

 + CaSO

4

 + 2CO

2

 + 2H

2

O 

Mg

2

SiO

4

 + 2H

2

SO

4

 = 2MgSO

4

 + SiO

2

 + 2H

2

O 

Buning  natijasida  tarkibida  fosfat  kislota  va  magniy  sulfat  bo‘lgan  eritma 

hosil  bo‘ladi.  Ikkinchi  bosqichda  fosfatni  fosfat  kislota  bilan  parchalanadi,  ammo 

eritmada 

magniy 

sulfat 

bo‘lganligi  uchun  monokalsiyfosfat  o‘rniga 

monomagniyfosfat hosil bo‘ladi: 

Ca

5

(PO

4

)

3

F + 7H

3

PO

4

 + 5MgSO

4

 = 5Mg(H

2

PO

4

)

2

 + 5CaSO

4

 + HF 

---

22 

 

Ikkinchi  bosqich  MgSO

4

  ning  Mg(H

2

PO

4

)

2

  ga  to‘la  aylanishi  bilan 

yakunlanadi.  Uchinchi  bosqichda  esa  qolgan  fosfatli  xom  ashyo  tarkibida 

monomagniyfosfat  tutgan  fosfat  kislota  bilan  parchalanadi  va  monokalsiyfosfatga 

aylanadi: 

Ca

5

(PO

4

)

3

F + 7H

3

PO

4

 = 5Sa(H

2

PO

4

)

2

 + HF 

  Ikkinchi  bosqich  oxirida  fosfatli  kompleks  MgO,  P

2

O

5

  va  H

2

O  dan  iborat 

bo‘ladi. MgO – P

2

O

5

 – H

2

O sistemadagi eruvchanlik diagrammasidan ko‘rinadiki, 

monomagniyfosfatning  eruvchanligi  CaO  –  P

2

O

5

  –  H

2

O  sistemadagi 

monokalsiyfosfatning  eruvchanligidan  nisbatan  katta  bo‘ladi.  Mono-  va 

dimagniyfosfatlar  to‘yingan  suvli  eritmalarga  nisbati  bo‘yicha  inkongruent 

bo‘lishiga qaramay,  yani qattiq fazaga kislotaliligi kam bo‘lgan fosfatlar holatida 

o‘tish bilan parchalanadi; magniy fosfatning parchalanish darajasi kalsiy fosfatning 

parchalanish darajasidan (tuz va suvning nisbati bir xil bo‘lganda) nisbatan kichik 

bo‘ladi.  25-80

O

C  harorat  va  Mg(H

2

PO

4

)

2

  :  H

2

O  <  0,287  nisbatda 

monomagniyfosfat 

parchalanmasdan 

eriydi; 

bu 

nisbat 

katta 

bo‘lganda 

monomagniyfosfat  parchalanadi  va  dimagniyfosfat  qattiq  fazaga  o‘tadi; 

monokalsiyfosfatning  parchalanishi  esa  Ca(H

2

PO

4

)

2

  :  H

2

O  >  0,01  dan  sodir  bo‘la 

boshlaydi. 

Xuddi  kalsiy  tuzlaridagi  kabi  P

2

O

5

  kontsentratsiyasi  ortishi  bilan 

dimagniyfosfat  eruvchanligi  ortadi,  monomagniyfosfatning  eruvchanligi  esa 

kamayadi 

(4–rasm), 

ammo 

monokalsiyfosfatdan 

farqli 

o‘laroq 

monomagniyfosfatning suv ta‘sirida parchalanish darajasi haroratga deyarli bog‘liq 

emas [

11,12

]. 

 

   

---

23 

 

 

4 – rasm.