Nazorat savollar
.
1. Ko’z soqqasi qanday to’zilgan?
2. Ko’z soqqasining atrofida qanday organlar bor va ular qanday ahamiyati ega?
3. Shox parda, gavhar va shishasimon tana qanday ahamiyatga ega?
4. Ko’z yaqindagi narsalarni ko’rishga qanday moslashadi?
5. Yoshi ulg’ayib qolgan kishilar nima uchun ikki tomonlama qavariq ko’zoynak taqadilar?
6. Yaqindan ko’rishning hamda o’zoqdan ko’rishning sababi nima?
7. Ko’z retseptorlar qanday qo’zg’atiladi?
8. Aniq ko’rish nimaga bog’liq
?
198
44- § Quloqning tuzilishi
Eshitish organi uch qiсмдан: tashqi quloq, o’rta quloq va ichki quloqdan
ташкiл Tashqi quloq. Tashqi quloqda quloq suprasi va tashqi eshitish yo’li bo’ladi
. Quloq suprasi tog’aydan iborat bo’lib, teri bilan qoplangan. Ko’pgina
hayvonlarning quloq suprasi harakatchan bo’lib, ular tovush kelgan tomonga
qulog’ini qarata oladi, natijada, tovushni yaxshi eshitadi. Odamning quloq suprasi
harakatchan emas. Ammo tovush qaysi tomondan kelayotganligini aniqlashga
yordam beradi. Agar tovush yon tomondan chiqsa, bu tovushni bir quloq oldin
eshitadi. Bu hodisa esa tovushning qaysi tomondan kelayotganligini aniqlashga
imkon beradi.
Tashqi eshitish yo’li egri bo’lib, tashqi va ichki tog’ay qismlardan iborat,
ichki tog’ay qismi chakka suyagining ichkarisida joylashgan. Tovush yo’lini
qoplab turgan terida yog’ bezlari bilan tuklar bo’ladi. Tovush yo’lnning ichki
uchiga biriktiruvchi to’qimadan iborat to‘siq nog’ora parda bo‘ladi, bu parda tashqi
quloq bilan o’rta quloqni bir-biridan ajratib turadi.
Nog’ora parda orqasida o’rta quloq bo’shlig’i bo’lib, unda uchta eshitish
suyakchalari joylashgan: ulardan biri - bolg’acha - nog’ora pardaga birikib turadi,
ikkinchisi - o’zangi - ichki quloq bo’shlig’iga boruvchi oval shaklidagi teshikka
tortilgan pardaga yopishadi. Bu ikkala suyakcha orasida uchinchi suyakcha -
sandon joylashadi.
O’rta quloq bo’shlig’i evstaxiev nayi orqali burun halqum bilan tutashadi.
Nay orqali o’tuvchi havo nog’ora pardaning ikki tomonidagi bosimni
baravarlashtirib turadi. Agar odam balandlikka tez ko’tarilsa yoki pastga tez
tushsa, uning qulog’i qattiq og’riq paydo bo‘ladi. Bu hodisaning sababi atmosfera
bosimining birdan o’zgarishidir. Bosim pasayganda quloqning nog’ora pardasi
sirtga tomon bo’rtadi, bosim oshganda esa o’rta quloq bo’shlig’iga tomon botib
ketadi.
199
Ammo tez-tez yutish harakatlari qilib turilsa, quloq og’rimasligi mumkin. Bu
harakatlar evstaxiev nayi orqali havo o’tishini osonlashtiradi, bu havo nog’ora
pardaning ikki tomonidagi bosimni muvozanatga keltiradi. Ichki quloq eng
murakkab tuzilgan. Bu erda eshitish organiga chig’anoq kiradi. Chig’anoq burama
yo’l bo’lib, markaziy o’q atrofidan ikki yarim marta aylanib chiqadi. Bo’ylama
to’siq bu yo’lni ikki kanalga ajratadi. Bu kanallarning biri o’zangining tagi bilan
bekilgan oval teshikdan boshlanadi. Chig’anoq kanallarini bir-biridan ajratib
turuvchi to’siqning bir qismini asosiy parda hosil qiladi, asosiy parda
ko’ndalangiga tor-tilgan har xil o’zunlikdagi tolalardan iborat. Bu tolalar soni 24
mingga boradi. Pardaning boshdan oxirigacha kortiev organ joylashgan. Kortiev
organ-ning eng muhim qismi sezgichi hujayralar - tovush ta`sirlari qabul qiluvchi
retseptorlardir. Demak, kortiev organ eshitish analizatorining periferik qismi-bo’lib
xizmat qiladi.Unda hosil bo’ladigan ta`sirlarga qarab, odam o’z gavdasi va
harakatida sodir bo’lgan o’zgarishlarni sezadi. Ichki quloqda chig’anoqdan
tashqari, teshik oldi bilan yarim doira kanallar bo’lib, ular ichida retseptorlar
bo’ladi. Odam bu retseptorlar ta`sirlanishi orqali muvozanatini sezadi. Chig’anoqni
to’ldirib turadigan suyuqlikni tebranishi natijasida retseptorlada qo’zg’alish
vujudga keladi. Bu qo’zg’alishlar eshitish nervi orqali bosh miyaga beriladi. Yarim
sharlar po’stlog’ining eshitish zonasida tovushning kuchi farq qilinadi.
48-rasm. Eshitish a`zosining tuzilishi.
200
Do'stlaringiz bilan baham: |