Avtomobil elektr jihozlarini ishlatish, diagnostika qilish va

Dvigatel  ishga  tushmaydi,  silindrlarda  ishchi  aralashmaning
onda-sonda o‘t olishi kuzatiladi yoki dvigatel uzilishlar bilan notekis
ishlaydi. Bunday nosozlik yuzaga kelsa, avval shamlarga yuqori kuch-
lanishning uzilishsiz uzatilishi tekshiriladi. Agar shamlarga yuqori
kuchlanish  uzilishsiz  uzatilayotgan  bo‘lsa,  bu  shamlarning  yoki
xalaqit  beruvchi  qarshiliklarning  nosozlik  alomatidir.  Aksincha,
shamlarga uzatilayotgan yuqori kuchlanishda uzilishlar kuzatilsa,
o‘t oldirish g‘altagini tekshirish kerak. Har ikki holda ham yuqori
kuchlanishning uzluksiz uzatilishini yuqori kuchlanish simlarining
uchligi bilan dvigatel korpusi orasida uchqun hosil bo‘lishi tekshiriladi.
Agar o‘t oldirish g‘altagi soz bo‘lsa, u holda dvigatelning ishidagi
uzilishlar yuqori kuchlanish zanjirida quyidagi nosozliklar tufayli
yuzaga kelishi mumkin:  taqsimlagich izolatsiya materiallarining
ifloslanishi va shikastlanishi yoki ularning namlanib qolishi, yuqori
kuchlanish simlarining izolatsiyasining shikastlanishi. Bu nosoz-
liklar yuqori kuchlanishning massaga o‘tib ketishiga olib keladi.
Agar o‘t oldirish g‘altagi yuqori kuchlanish simi bilan dvigatel
korpusi orasida uchqun hosil bo‘lish uzilishlar bilan sodir bo‘lsa,
demak,  o‘t  oldirish  g‘altagi  yoki  past  kuchlanish  zanjiri  nosoz.
O‘t oldirish g‘altagida ikkilamchi chulg‘am izolatsiyasi teshilgan
yoki markaziy chiqish joyi kuygan bo‘lishi mumkin. Past kuchla-

---

105
nish zanjirida quyidagi nosozliklar bo‘lishi mumkin: uchqun kon-
taktlariga moy tushishi yoki ifloslanishi; uzgich kontaktlarining
eroziyalanishi yoki korroziyalanishi; kontaktlarning tutashib turish
burchagi me’yoridan katta yoki kichik, pishangcha prujinasining
bikrligi pasayishi, taqsimlagich valida katta lyuft, uzgichning qo‘z-
g‘almas va qo‘zg‘aluvchi plastinalari orasidagi o‘tkazgichda uzilish,
kondensatorning teshilishi, tranzistor kommutatorining nosozligi.
Yuqorida keltirilgan nosozliklarning ko‘pchiligini past kuchlanish
zanjirini diqqat bilan ko‘zdan kechirishning o‘zida aniqlash mumkin.
Òranzistor kommutator nosoz bo‘lsa, uchqun hosil bo‘lishdagi
uzilishlar  stabilitronning  teshilishi  yoki  «M»  chiqish  joyi  bilan
avtomobil korpusi orasidagi kontaktning yomonligidan ham yuzaga
kelishi mumkin.
Dvigatel  ishga  tushadi,  lekin  startyor  o‘chirilgandan  keyin  u
ham o‘chadi. Bu nosozlik past kuchlanish zanjirining o‘t oldirish
g‘altagigacha bo‘lgan qismida uzilish mavjud bo‘lganda yuzaga
keladi. Chunki bu holda tok o‘t oldirish g‘altagiga faqat dvigatelni
ishga tushirish vaqtida, ya’ni startyor relesining kontaktlari yoki
qo‘shimcha rele orqali boradi. Bu yerda, birinchi navbatda, qo‘-
shimcha rezistorni uzilishga tekshirish zarur. Buning uchun uning
chiqish joylariga sim ulanadi. Agar  dvigatel ishga tushib o‘chib
qolmasa, demak  rezistor nosoz.
Dvigatel nominal quvvatini bermaydi, qizib ketadi va yonilg‘ini
ko‘p sarflaydi. Bu nosozlik o‘t oldirishni ilgarilatish burchagining
markazdan qochma va vakuum rostlagichlarning me’yorida ishla-
masligi  yoki  o‘t  oldirishni  ilgarilatish  burchagi  noto‘g‘ri  o‘rna-
tilganligi sababli yuzaga keladi.
Quyida o‘t oldirish tizimlarida uchraydigan nosozliklar, ular-
ning yuzaga kelish sabablari va bartaraf qilish usullari jadval ko‘-
rinishida berilgan.
4.2-jadval
Nosozlikning yuzaga  kelish sabablari
Bartaraf qilish usuli
Dvigatel ishga  tushmayapti
Birlamchi tok zanjirida  uzilish
mavjud.
Òester  yordamida  birlamchi tok
zanjirini tekshirish,  uzilish jo-
yini topish  va  bartaraf etish.
Uzgich  kontaktlari kuyishi yoki
moylanib qolishi.
Kontaktlarni tozalash yoki ben-
zin bilan artib tashlash.

---

106
Markaziy ko‘mir  kontaktning
«osilib» qolishi yoki  yugurdakning
xalaqit beruvchi rezistorining
ishdan chiqishi.
Ko‘mir  kontakt yoki prujinani
almashtirish,  yugurdakni al-
mashtirish.
Uzgich  pishangchasining korpusga
qisqa  tutashishi.
Pishangchani almashtirish.
Kondensatorning ishdan chiqishi.
Kondensatorni almashtirish.
Datchik yoki kommutatorning ishdan
chiqishi.
Datchik yoki kommutatorni al-
mashtirish.
O‘t oldirish  g‘altagining ishdan chi-
qishi.
O‘t oldirish  g‘altagini almash-
tirish.
Markaziy yuqori kuchlanish o‘tkaz-
gich izolatsiyasining teshilishi.
O‘tkazgichni almashtirish.
Dvigatelning notekis ishlashi
O‘t oldirish  zanjiridagi o‘tkazgich-
larning ulanish joyi va  kontakt-
larning bo‘shashib qolishi.
O‘tkazgichlarning ulanish  joyla-
rini mahkamlash,  kontaktlarni
tortish.
Uzgich  kontaktlari orasidagi tirqish
me’yoridan past.
Òirqishni rostlash.
Òaqsimlagich  qopqog‘ining ichki
yuzi va  yugurdak ifloslanishi,  qop-
qoqdagi kontakt uyachalarning ku-
yishi yoki darz ketishi.
Òaqsimlagich  qopqog‘ining
ichki yuzi va  yugurdakni toza-
lash,  nosoz qismlarni almash-
tirish.
Uzgich  pishangchasi prujinasining
bo‘shashib ketishi.
Prujinani almashtirish.
Sham elektrodlari orasidagi tirqish
me’yorida  emas yoki shamlarni qu-
rum qoplagan.
Sham elektrodlari orasidagi tir-
qishni rostlash,  shamni bosim
ostida  qum sochuvchi qurilma
yordamida  tozalash.
Uzgich  kontaktlarining kuyishi.
Uzgich  kontaktlarini tozalash.
Shamning zichligi buzilgan.
Shamni almashtirish.
Uzgich-taqsimlagich  valchasining
vtulkasi,  taqsimlagich kulachogi,
harakatlanuvchi kontakt o‘qi
yeyilgan.
Uzgich-taqsimlagichning yeyil-
gan qismlarini almashtirish.
Yuqori kuchlanish  o‘tkazgichlari-
ning izolatsiyasi teshib o‘tilgan.
Yuqori kuchlanish  o‘tkazgichini
almashtirish.
O‘t oldirish  g‘altagida  o‘ramlararo
qisqa  tutashuv.
O‘t oldirish  g‘altagini almash-
tirish.

---

107
Dvigatel to‘la  quvvatni avj ettira  olmaydi
O‘t oldirish  daqiqasi noto‘g‘ri o‘rna-
tilgan,  markazdan qochma  rostla-
gich nosoz (yukchalarning tishlashib
qolishi yoki prujinaning uzilishi).
O‘t oldirish  daqiqasini qaytadan
o‘rnatish,  markazdan qochma
rostlagichning ishdan chiqqan
qismlarini almashtirish.
Vakuum rostlagichi nosoz.
Vakuum rostlagich  yoki siyrak-
lanish uzatiladigan quvurni
almashtirish.