Don mahsulotlarining kimyoviy tarkibi (o’rtacha % hisobida)
Don turi
Suv
Oqsil
Moy
Кraxmal Кletchatka
Кul
Quvvati,
kkal.
Bug’doy
14
11,2
2,1
54,5
2,6
1,7
287
Javdar
14
12,8
2,1
53,5
10,7
1,7
293
Suli
13,5
10,0
6,2
36,5
10,7
3,2
250
Arpa
14
10,3
2,4
48,1
4,3
2,4
264
Tariq
13,5
11,2
3,9
52,7
7,9
2,9
311
Grechixa
14
10,8
3,2
52,9
10,8
2,0
295
Sholi
14
7,4
4,6
55,2
9,0
3,9
283
Oq jo’xori
13,5
10,6
4,1
58,0
3,5
2,2
323
Makkajo’xori
14
8,3
4,0
59,8
2,1
1,2
320
Inson va umummillat sog’ligi ko’p jihatdan ovqatlanish rasioni bilan belgilanadi.
Mamlakatimiz aholisi uchun don va non mahsulotlari – energiya va ozuqa moddalarining
asosiy manbai hisoblanadi. Ushbu mahsulotlar insonning bir kecha-kunduzlik talabini
oqsillar bo’yicha qariyb 25-30% ga, uglevodlar bo’yicha – 30-40, vitaminlar (ayniqsa V
guruh), mineral moddalar va ozuqa tolalari bo’yicha – 20-25% ga qondiradi (2-jadval).
2-jadval
Bug’doy doni endospermi va qobig’ining biologik qimmatli moddalari
Modda
Miqdori, %
endosperm
qobiq
Oqsillar
70-75
19
Riboflavin (V
2
)
32
42
Niasin (RR)
12
85
Piridoksin (V
6
)
6
73
Tiamin (V
1
)
3
33
Dukkakli donlar ham inson iste’molida katta ahamiyatga ega. Ular o’zlarining oqsilga
boyligi va to’yimliligi bilan ajralib turadi (3-jadval).
5
3-jadval
Dukkakli don mahsulotlarining kimyoviy tarkibi (o’rtacha % hisobida)
Don turi
Suv
Oqsil
Moy
Кraxmal Кletchatka
Кul
Quvvati,
kkal.
Gorox
14
20,5
2,0
44,6
5,7
2,8
298
Loviya
14
21,0
2,0
43,4
3,9
3,6
292
Mosh
14
23,5
2,0
42,4
3,8
3,5
300
No’xat
14
20,1
4,3
43,2
3,7
3,0
309
Soya
14
34,9
17,3
3,5
4,3
5,0
332
Mevalar inson oziq-ovqat mahsulotlari orasida xushta’mligi, vitamin, mineral
moddalar va qimmali uglevodlarga boyligi bilan alohida o’rin tutadi.
Tibbiy me’yorga
ko’ra har bir inson yiliga 56,4 kg yangi meva va 38,4 kg zum iste’mol etishi lozim.
Chunki mevalar insonning asosiy uglevod, vitamin va mineral moddalar oluvchi
manbalaridan biri hisoblanadi (4-jadval).
4-jadval
Meva-rezavorlarning kimyoviy tarkibi
Meva-rezavorlar
Qandlar
Askorbin kislota,
mg/kg
umumiy
sh.j. saxaroza
Olma
8-13
2.4
9,2
Nok
8-10,7
2,3
6,3
Behi
9-14
2,45
28
O’rik
9-13
9,4
15
Shaftoli
8-11,8
8,2
12,6
Olxo’ri
8-12,5
5,5
6,75
Gilos
8-12,7
1
9,7
Olcha
8-12
2,5
13
Qulupnay
5-8,7
2,5
67
Qorag’at
8-9
2,2
650
Uzum
19-28
9,5
14
Sabzavotlarni inson hayotida qanchalik ahamiyatga ega ekanligi barchamizga
ma’lum. Sabzavot inson organizmini biologik faol moddalar bilan ta’minlashda katta
hamiyatga ega Shuning uchun ham sabzavotlarni salomatlik bulog’i deb atalishiga ham
sabab shudur. Demak, sabzavot insonni nafaqat turli xildagi organik moddalar bilan
ta’minlaydi, balki uni uzoq umr ko’rishida ham asosiy omillardan biridir.
Tibbiy me’yorga ko’ra har bir o’rta yoshli kishi yiliga 113 kg sabzavot, 50,4 kg
kartoshka va 98 kg poliz mahsulotlari iste’mol etishi zarur.
Sabzavotlar mahsulotining asosiy qismini (95%) suv bo’lib, quruq moddalar
ko’pchilik mevali va ildizmevali sabzavotlarda 5-11%, kartoshka va gorox, loviya,
janduqlarda 13-20% va faqat sarimsoqda 35% ni tashkil qiladi. Sabzavotlar avvalo inson
hayoti va faoliyati uchun zarur 20 xil: С, В
1
, В
2
, В
3
, В
6
, РР, В
12
, В, A, D, E, К va boshqa
vitaminlar manbaidir. Bularga kishi organizmining bir sutkalik ehtiyoji: C 50-100 mg, РР
15-25, В
3
10-12, A, В
1
, В
2
, В
6
, К 2-3 mg bo’lib, ularning etishmasligi organzmda turli
xastaliklarni keltirib chiqaradi. Sabzavotlar tarkibida 50 dan ortiq kimyoviy moddalar bor:
kalsiy, fosfor, temir, kaliy, magniy, marganes, nikel, va boshqalar. Bu tuzlar ishqoriy
6
reaksiyaga ega bo’lib, kishi organizmida non, go’sht, tuxum kabi yuqori kaloriyali
ozuqalar iste’molidan to’qimalarda hosil bo’luvchi kislotalarni shu jumladan СO
2
ni ham
neytrallaydi.
Sabzavotlar tarkibidagi organik (olma, limon, uzum, shovul) kislotalar, fermentlar
va efirlar ishtahani qo’zg’atadi va oqsil, uglevod va moylarning organizmiga singishini
yaxshilaydi.
Sabzavotlarning shifobaxshlik xususiyatlari qadimdan ma’lum. Ular asabning ruhiy
holatlarini yaxshilaydi. Bir qator sabzavotlarda (piyoz, sarimsoq, qalampir, xren, karam,
sholg’om, ukrop, petrushka, kashnich) fitonsidlar mavjud, ular insonda kasallik
qo’zg’atuvchi bakteriyalarni o’ldiradi.
Organizm uchun zarur moddalarga boyli bo’yicha sabzavotlar quyidagicha
sharhlanadi: C vitamini chuchuk qalampir, ukrop, petrushka, xrenda 100-200 mg, A ukrop,
ismaloq, salat, pomidor, qovoq, sabzida 8-9,5 mg, В petrushka, piyoz, karamlar, sabzi,
lavlagi, qalampir, qovun, qovoq, goroxda 10.0-0,4 mg. РР dukkaklilar, kartoshka va
qovunda 2.1-1.0mg. shu bois tibbiyot xodimlarining tavsiyasiga ko’ra har bir kishi bir
sutkada 300gr kartoshka, 400gr sabzavot va 50-60gr poliz mahsuloti iste’mol qilishi
lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |