Ishchi kasbini egallash

Don mahsulotlarining kimyoviy tarkibi (o’rtacha % hisobida)

 

Don turi 

Suv 

Oqsil 

Moy 

Кraxmal   Кletchatka 

Кul 

Quvvati, 

kkal. 

Bug’doy 

14 

11,2 

2,1 

54,5 

2,6 

1,7 

287 

Javdar 

14 

12,8 

2,1 

53,5 

10,7 

1,7 

293 

Suli 

13,5 

10,0 

6,2 

36,5 

10,7 

3,2 

250 

Arpa 

14 

10,3 

2,4 

48,1 

4,3 

2,4 

264 

Tariq 

13,5 

11,2 

3,9 

52,7 

7,9 

2,9 

311 

Grechixa 

14 

10,8 

3,2 

52,9 

10,8 

2,0 

295 

Sholi 

14 

7,4 

4,6 

55,2 

9,0 

3,9 

283 

Oq jo’xori 

13,5 

10,6 

4,1 

58,0 

3,5 

2,2 

323 

Makkajo’xori 

14 

8,3 

4,0 

59,8 

2,1 

1,2 

320 

Inson  va  umummillat  sog’ligi  ko’p  jihatdan  ovqatlanish  rasioni  bilan  belgilanadi. 

Mamlakatimiz aholisi uchun don va non mahsulotlari – energiya va ozuqa moddalarining 

asosiy  manbai  hisoblanadi.  Ushbu  mahsulotlar  insonning  bir  kecha-kunduzlik  talabini 

oqsillar bo’yicha qariyb 25-30% ga, uglevodlar bo’yicha  – 30-40, vitaminlar (ayniqsa V 

guruh), mineral moddalar va ozuqa tolalari bo’yicha – 20-25% ga qondiradi (2-jadval). 

2-jadval 

Bug’doy doni endospermi va qobig’ining biologik qimmatli moddalari

 

Modda 

Miqdori, % 

endosperm 

qobiq 

Oqsillar 

70-75 

19 

Riboflavin (V

2

) 

32 

42 

Niasin (RR) 

12 

85 

Piridoksin (V

6

) 

6 

73 

Tiamin (V

1

) 

3 

33 

Dukkakli donlar ham inson iste’molida katta ahamiyatga ega. Ular o’zlarining oqsilga 

boyligi va to’yimliligi bilan ajralib turadi (3-jadval). 

---

5 

 

3-jadval 

Dukkakli don mahsulotlarining kimyoviy tarkibi (o’rtacha % hisobida)

 

Don turi 

Suv 

Oqsil 

Moy 

Кraxmal   Кletchatka 

Кul 

Quvvati, 

kkal. 

Gorox 

14 

20,5 

2,0 

44,6 

5,7 

2,8 

298 

Loviya 

14 

21,0 

2,0 

43,4 

3,9 

3,6 

292 

Mosh 

14 

23,5 

2,0 

42,4 

3,8 

3,5 

300 

No’xat 

14 

20,1 

4,3 

43,2 

3,7 

3,0 

309 

Soya 

14 

34,9 

17,3 

3,5 

4,3 

5,0 

332 

 

Mevalar inson oziq-ovqat mahsulotlari orasida xushta’mligi, vitamin, mineral 

moddalar va qimmali uglevodlarga boyligi bilan alohida o’rin tutadi. 

Tibbiy me’yorga 

ko’ra har bir inson yiliga 56,4 kg yangi meva va 38,4 kg zum iste’mol etishi lozim.

 

Chunki mevalar insonning asosiy uglevod, vitamin va mineral moddalar oluvchi 

manbalaridan biri hisoblanadi (4-jadval). 

4-jadval 

Meva-rezavorlarning kimyoviy tarkibi  

Meva-rezavorlar 

Qandlar 

Askorbin kislota, 

mg/kg 

umumiy 

sh.j. saxaroza 

Olma 

8-13 

2.4 

9,2 

Nok 

8-10,7 

2,3 

6,3 

Behi 

9-14 

2,45 

28 

O’rik 

9-13 

9,4 

15 

Shaftoli 

8-11,8 

8,2 

12,6 

Olxo’ri 

8-12,5 

5,5 

6,75 

Gilos 

8-12,7 

1 

9,7 

Olcha 

8-12 

2,5 

13 

Qulupnay 

5-8,7 

2,5 

67 

Qorag’at 

8-9 

2,2 

650 

Uzum 

19-28 

9,5 

14 

Sabzavotlarni  inson  hayotida  qanchalik  ahamiyatga  ega  ekanligi  barchamizga 

ma’lum.  Sabzavot  inson  organizmini  biologik  faol  moddalar  bilan  ta’minlashda  katta 

hamiyatga  ega  Shuning  uchun  ham  sabzavotlarni  salomatlik  bulog’i  deb  atalishiga  ham 

sabab  shudur.  Demak,  sabzavot  insonni  nafaqat  turli  xildagi  organik  moddalar  bilan 

ta’minlaydi, balki uni uzoq umr ko’rishida ham asosiy omillardan biridir.  

Tibbiy  me’yorga  ko’ra  har  bir  o’rta  yoshli  kishi  yiliga  113  kg  sabzavot,  50,4  kg 

kartoshka va 98 kg poliz mahsulotlari iste’mol etishi zarur. 

Sabzavotlar  mahsulotining  asosiy  qismini  (95%)  suv  bo’lib,  quruq  moddalar 

ko’pchilik  mevali  va  ildizmevali  sabzavotlarda  5-11%,  kartoshka  va  gorox,  loviya, 

janduqlarda 13-20% va faqat sarimsoqda 35% ni tashkil qiladi. Sabzavotlar avvalo inson 

hayoti va faoliyati uchun zarur 20 xil: С, В

1

, В

2

, В

3

, В

6

, РР, В

12

, В, A, D, E, К va boshqa 

vitaminlar manbaidir. Bularga kishi organizmining bir sutkalik ehtiyoji:  C 50-100 mg, РР 

15-25,  В

3 

10-12,  A,  В

1

,  В

2

,  В

6

,  К  2-3  mg  bo’lib,  ularning  etishmasligi  organzmda  turli 

xastaliklarni keltirib chiqaradi. Sabzavotlar tarkibida 50 dan ortiq kimyoviy moddalar bor: 

kalsiy,  fosfor,  temir,  kaliy,  magniy,  marganes,  nikel,  va  boshqalar.  Bu  tuzlar  ishqoriy 

---

6 

 

reaksiyaga  ega  bo’lib,  kishi  organizmida  non,  go’sht,  tuxum  kabi  yuqori  kaloriyali 

ozuqalar iste’molidan to’qimalarda hosil bo’luvchi kislotalarni shu jumladan  СO

2

 ni ham 

neytrallaydi. 

 

Sabzavotlar  tarkibidagi  organik  (olma,  limon,  uzum,  shovul)  kislotalar,  fermentlar 

va  efirlar  ishtahani  qo’zg’atadi  va  oqsil,  uglevod  va  moylarning  organizmiga  singishini 

yaxshilaydi. 

 

Sabzavotlarning shifobaxshlik xususiyatlari qadimdan ma’lum. Ular asabning ruhiy 

holatlarini  yaxshilaydi.  Bir  qator  sabzavotlarda  (piyoz,  sarimsoq,  qalampir,  xren,  karam, 

sholg’om,  ukrop,  petrushka,  kashnich)  fitonsidlar  mavjud,  ular  insonda  kasallik 

qo’zg’atuvchi bakteriyalarni o’ldiradi. 

  Organizm  uchun  zarur  moddalarga  boyli  bo’yicha  sabzavotlar  quyidagicha 

sharhlanadi: C vitamini chuchuk qalampir, ukrop, petrushka, xrenda 100-200 mg, A ukrop, 

ismaloq,  salat,  pomidor,  qovoq,  sabzida  8-9,5  mg,  В  petrushka,  piyoz,  karamlar,  sabzi, 

lavlagi,  qalampir,  qovun,  qovoq,  goroxda  10.0-0,4  mg.  РР  dukkaklilar,  kartoshka  va 

qovunda  2.1-1.0mg.  shu  bois  tibbiyot  xodimlarining  tavsiyasiga  ko’ra  har  bir  kishi  bir 

sutkada  300gr  kartoshka,  400gr  sabzavot  va  50-60gr  poliz  mahsuloti  iste’mol  qilishi 

lozim.