Tasseming bu modda bilan olib bor"" I eksperimental ishiari natijalari

Ligandlar tabiatiga ko'ra\
1) 
Ammiakatlar
  -   ligand  sifatida  ammiak  molekulasi  ishtirok 
etadi, ammiak nomi “ammin” shaklida yoziladi va o'qiladi;
2) 
Akvakomplekslar
 -  ligand sifatida cuv molekulasi qatnashadi;
3) 
Karbonillar -
 ichki sferada uglerod(II) oksidi tutgan 
kompleks birikma;
4) 
Atsidokomplekslar
 -  tarkibida  ligand  sifatida manfiy zaryadli 
kislota qoldiqlari tutgan kompleks birikmalar;
5) 
Gidroksokomplekslar
  -   kompleks  birikma  ichki  sferasida 
gidroksid-anioni  ligand vazifasini bajaradi.
Koordinatsion sferadagi ligandlar tutgan o'rniga ko'ra:
1) 
Monodentat  ligandlar.
  bular  neytrai  molekulalar  (H20 , 
NH3, 
CO, NO ) yoki bir zaryadli anionlar (CN“, F“, Cl~, OH-,  SCN~ va h.o.) 
bo'lishi mumkin;
2) 
Bidentat 
ligandlar'.
 
etilendiamin 
H
2
N-CH
2
-CH
2
-NH
2
, 
aminosirka  kislota  ioni  fbN-Cbb-COO',  oksalat- 
“OOC-COO" 
karbonat- CO
3
2-, sulfat- SO
4
2" va shu kabi ionlar;
3) 
Polidentat  ligandlar  -
  kompleksonlar  deb  ataluvchi  organik 
ligandlar; ular tarkibida bir necha  guruhlari bo'ladi, xelat komplekslar 
hosil  qiluvchi  polidentat  ligandlar  (gemoglobin,  fitalotsianingn  va 
boshqalar), EDTA -etilendiamintetrasirka kislota.
A.  Vernerning  у ana  bir  muhim  kashfiyoti  -  
kompleks
 
birikmalarning  fazoviy  tuzilishi
  g’oyasini  asoslash  uchun  olim 
kimyoviy va fizikaviy tadqiqot usullarini birga olib  borishni  qo'lladi.
319

---

U  1893-1894-yillarda A. Miolati bilan birga  kompleks birikmalarning 
molyar  elektr  o'tkazuvchanligini  o'lchash  orqali  uning  tashqi 
sferasidagi ionlar sonini aniqlash mumkinligini isbotladilar:
1)  Kompleks  birikmalarning  ichki  sferasi  -   noelektrolit  ya'ni 
elektr tokini o'tkazmaydi;
2)  Kompleks  birikmalar  eritmalarining  elektr  o'tkazuvchanligi 
ulaming  ionlarga  dissotsilanishi  bilan  belgilanadi.  Olimlaming 
aniqlashicha,  Pt(IV)  va  Co(III)  ionlarining  ammiakli  komplekslari 
bir xil elektr o'tkazuvchanlikka ega ekan, ya'ni ular izostruktur bo'lib, 
oktaedrik  tuzilishiga  ega.  Olingan  natijalar  asosida  ular  kompleks 
birikmalar uchun elektr o'tkazuvchanlik diagrammasini tuzdilar.
Yosh  olim  A.  Vernerning  tarixiy  ulkan  xizmati  shundaki,  u  Y. 
Vant-Goff va A.  Le-Belning 
organik  birikmalarning fazoviy tuzilishi
 
haqidagi  nazariyasini  koordinatsion  kimyoda  qo'llab,  kompleks 
birikmalarning  fazoviy  tuzilishini  o'rganuvchi  fan  -  
stereokimyoni
 
yaratdi.  Bu  nazariyaga  asoslanib 
kompleks  birikmalarning 
izomeriyasini  tushuntirdi  va  1913-yilda  Nobel  mukofoti  laureati 
bo'ldi.
1922-yilda  P.  Sherrer  K2[PtCl6]  va  [Ni(NH3)6]Cl2  kompleks 
birikmalarining  difraktsion  analiz  yordamida  kristall  strukturasini 
aniqlab,  A.  Vernerning  stereokimyoviy  nazariyasi  to 'g ’riligini 
isbotladi.
L.A.  Chugayev
  (1873-1922  yy.)  A.  Vernerning  koordinatsion 
birikmalar nazariyasini Rossiyada birinchi  bo'lib 
qabul  qildi  va  rivojlantirdi.  Olim  koordinatsion 
birikmalar 
kimyosi 
sohasidagi 
ilmiy 
izlanishlarini  yakunlab,  1906-yilda 
“Kompleks
 
birikmalar 
sohasidagi 
tadqiqotlar"
 
nomli 
doktorlik  dissertatsiyasini  himoya  qildi.  L.A. 
Chugayevning  kompleks  birikmalar  kimyosi 
maktabi  keyinchalik  iqtidorli  shogirdlari:  akad. 
A.A.Grinberg  va  akad.  I.I.  Chemyayevlar 
tomonidan  rivojlantirildi.  IONXning  Moskvaga 
ko'chishi  munosabati  bilan  akad.  A.A.  Grinberg 
(1898-1966  yy.)  rahbar-ligida  bir  guruh  olimlar  Leningraddagi 
texnologiya  institutida  ishlagan  bo’lsalar,  IONX  tarkibida  Moskvaga 
ко'chib  o'tgan  I.I.  Chemyayev  o'z  shogirdlari  bilan  ilmiy-tadqiqot 
ishlarini davom ettirdilar.
320

---

A.A.  Grinberg  maktabining  ilmiy  izlanishlari  bilan  Pt(II)  va 
Pt(IV)  ionlarining  komplekslari  stereokimyosini  o'rganib chiqdilar va 
turli  jarayonlaming  oksidlanish  potensiali  mexanizmini  isbotladi, 
1926-yilda I.I.  Chemyayev (1893-1966 yy.) bilan  hamkorlikda