Book · September 005 citations 35 reads 4,397 author

dilmaç
”, sanatsal çeviri yapanlara “
çevirmen
” 
adını  vermesi  günümüz  çeviribilim  anlayışı  açısından  düşündürücüdür. 
Yaratıcılığın, “sanatsal” metinlerde okurun yazara götürülmesinde kaçı-
nılmaz bir unsur olarak görülmesi, öte yandan “gündelik” metinlerde dilin 
zamansal ve ekinsel açıdan üretkenliğinin gözardı edilmesi çağımız çevi-
ribilimcilerine ters düşen bir görüştür. Günümüz çeviribilim anlayışında 
her türlü metnin çevirmenin yaratıcılığını gerektirdiği, metiniçi bağlamın 
yanı sıra, metindışı bağlamın da gözönüne alınması gerektiği düşüncesi 
savunulur. Çevirmenin metin türünden bağımsız olarak aldığı her tür ka-
rardaki yaratıcılık öğeleri de hesaba katıldığında, Schleiermacher’in metin 
türüne ilişkin sınıflandırmasının günümüz çeviri anlayışında yetersiz kal-
dığı görülür. 
Vermeer,  bu  konuda,  sanatsal  yaratıcılığı  kullanma  derecesine  göre 
“yazınsal” ve “yazınsal olmayan” metin türü biçiminde bir sınıflandırma 
yapmanın dilin işlevselliği açısından kaçınılmaz olduğunu kabul etmekle 
birlikte, en basit yalın bir belgenin bile çevirmen yaratıcılığını gerektirdi-
ğini öne sürmektedir. Başka bir deyişle, en basit bir belgenin bile bir işlevi 
olduğunu, çevirmenin söz konusu belgeyi hem metiniçi bağlamı hem de 
ekinsel özellikleri göz önünde tutarak yeniden yaratması gerektiğini savu-
nur. (Vermeer: 3-16) Oysa Schleiermacher, basmakalıp yapıların kullanıl-
dığı “gündelik” metinlerin çevirisinde yaratıcılığın söz konusu olmadığını 
düşünmektedir. Buradan, onun metin türü farkına dikkati çekmesine kar-
şın,  yaratıcılığı  bilimsel  ve  sanatsal  metinlerle  sınırlı  tuttuğu  anlaşılır. 
Başka bir deyişle, Schleiermacher’in Vermeer’e karşıt olarak iş yaşamıyla 

---

 
76 
ilgili metinlerin çevirisinde sanatsal metinlerdeki güzel duyusal değerler-
den çok bilginin aktarılması önem taşıdığından çevirmenin yaratıcılığına 
da gerek olmadığı sonucu ortaya çıkar. Okuru yazara götüren bilimsel ve 
sanatsal metinlerde ise, sözkonusu kuramcı çevirmenin yaratıcılığını, erek 
ekin ya da metin dışı bağlamı gözönünde bulundurarak kullanmasını değil 
de, metiniçi bağlamı gözönünde bulundurarak kullanmasını beklemekte-
dir. Bu ise, Schleiermacher’in dil ve düşünceyi birbirinden farklı düzlem-
lerde değil de, ikisini bir çift olarak aynı düzlemde görmesinden kaynak-
lanmaktadır (Kurultay 1985: 191-217).  
Sonuç olarak, Schleiermacher’in öne sürdüğü düşünceler, erek ekini ya 
da Vermeer'in deyişiyle, erek kitlenin "önbilgisi, durum ya da konumunu” 
hiç  gözönünde bulundurmadığını gösterdiği gibi,  kaynak odaklı  çeviriyi 
destekler niteliktedir. Sonuç olarak, Schleiermacher'in Humboldt'un dilin ölü 
bir yapıt değil de, yaratıcı bir süreç olduğuyla ilgili görüşünden yola çıka-
rak  çeviride  metiniçi  bağlamı  devreye  soktuğunu,  ancak  Humboldt’un 
‘çevrilemezlik’ savına neden olan ekinsel farklılıklar üzerinde onun da ye-
terince durmadığı ortaya çıkar. Bu yüzden, onun çeviri konusuna daha ge-
niş bir bağlamda bakmakla birlikte, yorumlamayı kaynak metin çözüm-
lenmesine dayandırarak kaynak odaklılığı aşamadığı söylenebilir.  
Schleiermacher'in dilbilimin bilimsel görgül verileri kapsamında ele al-
dığı “yorumbilim” konusu, inceleme malzemesi anlıksal süreçler olan bi-
lişsel dilbilimi de ilgilendirecektir. Ne var ki, somut verilerden yola çık-
mayı kendine hedef edinen bu dilbilim alanı da, kapalı kutu anlıkta geçen 
işlemleri bir türlü somut olarak ortaya çıkaramadığından, uzun süre çevi-
ride dil düşüncenin bir ifadesi olarak görülmeye devam edecektir.