Book · September 005 citations 35 reads 4,397 author

3.3.1.2. Tarihte Çeviri Büroları 
3.3.1.2.1. Encümen-i Daniş (1851-1862)  
Encümen-i Daniş, ileride kurulacak yüksek öğretim kurumu Darülfü-
nun’a ders kitabı hazırlamak amacıyla kurulmuştur. Başta kurucusu 
Ah-
met Cevdet Paşa 
bulunmak üzere 33 üyeden oluşan resmi bir bilim aka-
demisidir (İhsanoğlu, 1992: 369). Üyeler arasında başta Türk bilim adam-
ları olmak üzere Ahmet Vefik Paşa, Hayrullah Efendi, Hoca İshak Efendi 
gibi Osmanlı kimliğini taşıyanların yanı sıra JV Hammer, Redhouse ve 
Bianchi gibi doğubilimci, tarihçi yabancılar uzmanlar da bulunmaktadır 
(Tekin  & İlkin 1999:  74)  Ahmet  Cevdet  Paşa’nın  bu bilim  akademisini 
kurmak istemesindeki nedenlerden biri de, Arapça ve Farsça’daki sözcük-
lerin daha az yer aldığı Türkçe sözcüklerin daha ağırlık kazandığı bir bilim 
dili yaratmaktır. Kurultay’ın verdiği bilgiye göre yayınlanan kitap sayısı 
21 olup, bunun 15’i çeviri, 6’sı teliftir. Çevirilerin dillere göre dağılımı ise 
7’si Fransızca, 3’ü Arapça’dır (Kurultay, 1998: 20). 
Encümen-i Daniş, dil ve sözlük olmak üzere bir yüksek öğretim kuru-
muna uygun düşecek, örneğin tarih, jeoloji, politika iktisat gibi özel konu 

---

 
55 
alanlarında telif ve çeviri yayın ortaya çıkarmayı kendine hedef seçmekle 
birlikte, Darülfünün’a malzeme olacak nitelikte çok az sayıda kitap çık-
mıştır. Bundan böyle, burada yayınlanan yapıtların ansiklopedik nitelikte 
çoğu dil ve tarih üzerine yapıtlar olduğu söylenebilir. Edebiyat ve felsefe 
alanlarına ise, hiç el atılmamıştır. Cevdet Paşanın hazırladığı 
Tarih-i Cev-
det
,  1869’da  Ahmet  Vefik  Paşa’nın 
Lehçe-i  Osmani 
adı  altında  Fran-
sızca’dan Türkçe’ye geçen sözcükleri içine alan sözlük, bu yayınlara ör-
nek gösterilebilir. Öte yandan, Encümen-i Daniş üyelerinden James Red-
house’ın, İngilizce-Türkçe sözlüğünde Anadolu'da yerleşik halktan topla-
dığı sözcüklere yer vererek sözlü dilin, yazılı dil olması konusunda önder-
lik ettiği düşünülebilir (Berkes 2002: 260). Onun bu çalışmaları, hem ilk 
kez Fransızca’dan farklı bir dil İngilizce’nin Osmanlı kültürüne girmesi, 
hem de Osmanlıca yerine Türkçe’yi bilim dili olarak öne sürmesi açısın-
dan önemlidir.  
Sonuç olarak, bu bilim akademisinin 1863’te Darülfünun’da okutula-
cak malzemeyi hazır edememekle birlikte, herkesin ortak olarak daha ra-
hat anlayabileceği, Arapça ve Farsça’nın sözçüksel ve sözdizimsel etki-
sinden daha arınmış bir bilim dili oluşturma konusunda toplumsal bir bi-
linç kazandırdığı öne sürülebilir (Yazıcı 2004: 122-124).