1-mavzu. “O‘zbekistonning eng yangi tarixi” o‘quv fanining predmeti, maqsadi va vazifalari, nazariy-metodologik tamoyillari

2.

 

O‘zbekiston tarixini davrlashtirish masalasi. 

Ilmiy  tadqiqotlarda  O‘rta  Osiyo  tarixi  va  madaniyati  bo‘yicha  turli  tipdagi 

davrlashtirishlar  qo‘llaniladi.  Ijtimoiy-iqtisodiy  davrlashtirish  ijtimoiy  tuzum 

xarakteridan  kelib  chiqadi.  Bular:  ibtidoiy-jamoa,  quldorlik,  feodal,  kapitalistik, 

sostialistik,  demokratik.  Ularning  O‘rta  Osiyo  tarixida  qo‘llanilishi  maqsadga 

muvofiq emas. O‘rta Osiyo tarixiga to‘g‘ri keladigan yangi davrlashtirishni ishlab 

chiqish tarixchilar oldiga qo‘yilgan vazifadir. 

Arxeologik  davrlashtirish  asosiy  mehnat  qurollari  nimadan  yasalganligiga 

asoslanadi.  Bular:  paleolit,  mezolit,  neolit,  eneolit,  bronza,  temir.  Ular,  o‘z 

navbatida,  bosqichlarga  bo‘linadi.  Masalan,  paleolit  davri  quyi  paleolit,  o‘rta 

paleolit, yuqori paleolitga bo‘linadi. 

Yuqoridagilardan tashqari davlat va sulola nomidan kelib chiqadigan davlat-

sulolaviy  davrlashtirish  ham  mavjud.  Masalan:  ahomoniylar,  salavkiylar,  yunon-

baqtriya, kushon va boshqalar. 

Tarixiy  xronologik  nisbiy  davrlashtirish  umumiy  tushunchalarga  asoslanib, 

katta  xronologik  davrlarni  o‘z  ichiga  oladi:  eng  qadimgi,  arxaik,  antik,  ilk  o‘rta 

asrlar, o‘rta asrlar, so‘nggi o‘rta asrlar, yangi, eng yangi davrlar. Tarixiy madaniy 

davrlashtirish  hukmron  (asosiy)  madaniyat  belgisiga  qarab  aniqlanadi.  Masalan: 

ellinistik  davr.  Etnik  davrlashtirish    asosida  qabilaviy  mansublikka  asoslangan 

davrlashtirish yotadi. Masalan: sak, eron, eftalit, turk, arab, o‘zbek davrlari. 

Diniy davrlashtirish asosida u yoki bu davrda hukmron bo‘lgan din, e’tiqod 

yotadi.  Masalan:  otashparastlik,  buddaviylik,  musulmon  davrlari.  O‘rta  Osiyo 

tarixini musulmon dinigacha va musulmon davrlariga bo‘lish fanda keng tarqalgan. 

Bu  o‘ziga  xos  qadimgi  va  ilk  o‘rta  asrlar  davrini  o‘rta  asrlar  davridan  ajratib 

turuvchi belgi sifatida ham qabul qilingan. 

O‘zbekiston  Respublikasining  mustaqillik  yillarida  bosib  o‘tgan  yo‘lining 

mazmun-mohiyatini ob’ektiv baholash hamda o‘z o‘rni va xususiyatlarini inobatga 

olgan  holda,  bizningcha,  O‘zbekistonning  eng  yangi  tarix  davrini  quyidagi  bir 

qator bosqichlarga bo‘lib ilmiy o‘rganish maqsadga muvofiq bo‘lar edi.