1-mavzu. “O‘zbekistonning eng yangi tarixi” o‘quv fanining predmeti, maqsadi va vazifalari, nazariy-metodologik tamoyillari

4.O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Sh.M.Mirziyoevning  ma’naviy 

yetuk  shaxsni  tarbiyalashda  tarixiy  xotiraning  o‘rni  va  saboqlari 

to‘g‘risidagi fikrlari. 

Mustaqillik  yillarida  O‘zbekiston  tarixini  xolisona  tatqiq  etishga,  buyuk 

ajdodlarimiz qoldirgan boy merosni asrab-avaylash va o‘rganishga alohida e’tibor 

qaratildi.  Ziyoratgohlar  va  tarixiy  obidalarni  qaytadan  tiklash,  u  joylarda 

obodonlashtirish  va  rekonstruksiya  ishlari  amalga  oshirilmoqda.  Bu  sohada  olib 

borilayotgan ishlarga so‘ngi yillarda ham katta e’tibor qaratilmoqda. 

Xususan,  O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Sh.Mirziyoevning  2017  yil 

30 

iyunda 

“O‘zbekiston  Respublikasi  Fanlar  akademiyasi  huzurida 

O‘zbekistonning eng yangi tarixi bo‘yicha Jamoatchilik kengashi faoliyatini tashkil 

etish to‘g‘risida”gi Qarori qabul qilindi. Qarorga asosan O‘zbekiston Respublikasi 

Fanlar  akademiyasi  huzurida  O‘zbekistonning  eng  yangi  tarixi  bo‘yicha 

Jamoatchilik  kengashi  tuzildi.  Jamoatchilik  kengashi  quyidagi  vazifalarni  amalga 

oshirish belgilandi: 

O‘zbekistonning  eng  yangi  tarixini  zamonaviy  nazariy-metodologik, 

fanlararo  yondashuvlarga,  tarixiylik  va  xolislik  tamoyillariga  asoslangan  holda 

tizimli o‘rganishni tashkil etish, O‘zbekistonning eng yangi tarixi bo‘yicha dolzarb 

muammolarni  ishlab  chiqish,  shuningdek,  buyuk  tarixiy-madaniy  merosga  ega 

bo‘lgan va jahon sivilizatsiyasining rivojiga ulkan hissa qo‘shgan o‘zbek xalqining 

tarixiy  o‘tmishi  va  bugungi  kuniga  baho  berishda  bir  yoqlama  yondashuvlarga, 

aqidaparastlikka yo‘l qo‘ymaslik ishlarini muvofiqlashtirish; 

demokratik  huquqiy  davlat  va  fuqarolik  jamiyatini  shakllantirishning 

«o‘zbek  modeli»  mohiyati  va  mazmunini,  jamiyatda  barqarorlikni,  millatlararo 

---

totuvlik  va  diniy  bag‘rikenglikni  saqlash  bo‘yicha  keng  ko‘lamli  ishlarni,  hozirgi 

dunyoda O‘zbekistonning roli va o‘rnini chuqur o‘rganish va yaqqol ochib berish; 

ilmiy,  o‘quv,  o‘quv-metodik  adabiyotlarning  yangi  avlodini  tayyorlash  va 

chop  etish  ishlarini  muvofiqlashtirish,  ularda  O‘zbekistonning  eng  yangi  tarixini 

umumjahon  va  mintaqaviy  jarayonlar  bilan,  shuningdek,  hozirgi  O‘zbekiston 

hududida  shakllangan  xalqlar  va  davlatlar  sivilizatsiyasining  tarixiy-madaniy 

merosi bilan uzviy bog‘liq holda ko‘rib chiqishni ta’minlash; O‘zbekistonning eng 

yangi  tarixi  bo‘yicha  ilmiy,  o‘quv  va  o‘quv-metodik  adabiyotlar,  o‘quv  dasturlari 

monitoringini  olib  borish,  ushbu  sohada  ilmiy-tadqiqot,  o‘quv-metodik  ishlarning 

sifatini yaxshilash bo‘yicha takliflarni ishlab chiqish va joriy etish; 

fuqarolarda  tarixiy  xotira,  milliy  o‘zlikni  anglash,  yuksak  ma’naviyat, 

xalqning 

tarixiy 

an’analari,  madaniy  merosiga  hurmat,  mamlakatimiz 

mustaqillikka  erishganligining  buyuk  tarixiy  ahamiyatini  anglash  kabi  fazilatlarni 

shakllantirishga  yo‘naltirilgan  ma’naviy-ma’rifiy  ishlar  samaradorligini,  shu 

jumladan, ommaviy axborot vositalari orqali oshirib borishga ko‘maklashish; 

O‘zbekiston  tarixi  bo‘yicha  zamonaviy  chet  el  ilmiy  va  o‘quv 

adabiyotlarini o‘rganishga  yo‘naltirilgan  tizimli  chora-tadbirlarni  amalga oshirish, 

hozirgi  O‘zbekistonning  tarixiy  o‘tmishi,  sotsial-iqtisodiy  va  ijtimoiy-siyosiy 

rivojlanishi, mamlakatda olib borilayotgan demokratik islohotlar to‘g‘risidagi xolis 

axborotni keng xalqaro jamoatchilikka yetkazish. 

Belgilangan  vazifalarni  ijorisini  ta’minlash  maqsadida  keyingi  yillarida 

olimlar  tomonidan  “Buyuk  va  muqaddas,  mustaqil  diyor”,  “O‘zbekistonning  eng 

yangi tarixi: nazariy-metodologik asoslari, o‘rganish tajribasi, manba va uslublar”, 

“O‘zbekiston  yoshlari  ijtimoiy-madaniy  islohotlar  jarayonida”,  “O‘zbekistonning 

eng  yangi  tarixidan  lavhalar”,  “Farg‘ona  vodiysi  shaharlarida  iqtisodiy 

transformatsiya  jarayonlari  (1991-1996  yillar)”  kabi  qator  to‘plam  va 

monografiyalarning  nashr  etilishi  O‘zbekistonning  eng  yangi  tarixiga  oid  amalga 

oshirilgan qator ilmiy-tadqiqot loyihalar natijasi, deyish mumkin. 

O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Sh.  Mirziyoev  tomonida  xalq 

manfaatlarini  o‘ylab  olib  borilayotgan  siyosatida  tarix  faniga  alohida  e’tibor 

qaratilmoqda. 

“Hamma 

o‘z 

tarixini 

ulug‘laydi. 

Lekin 

bizning 

mamlakatimizdagidek  boy  tarix,  bobolarimizdek  buyuk  allomalar  hech  qaerda 

yo‘q.  Bu  merosni  chuqur  o‘rganishimiz,  xalqimizga,  dunyoga  yetkaza  bilishimiz 

kerak.  Bu  markazga  kelgan  odam  tariximiz  haqida  to‘la  tasavvurga  ega  bo‘lishi, 

katta  ma’naviyat  olib  ketishi  zarur,  -  deb  ta’kidlaydi  davlat  rahbari  Shavkat 

Mirziyoev O‘zbekiston Islom sivilizatsiyasi markazi qurilish ishlari bilan tanishish 

chog‘ida.

 

“Axsikent 

tarixini 

ilmiy 

asoslangan 

holda 

chuqur 

o‘rganish, 

ajdodlarimizning  asl  o‘tmishi  haqida  ma’lumotlarni  to‘plash  va  yosh  avlodga 

singdirish  bo‘yicha  tizimli  ishlarni  olib  borish  kerak.  Axsikent  –  buyuk  tariximiz 

ko‘zgusi. Bobolarimiz yashagan, qahramonlik ko‘rsatgan bu manzilda tariximizni 

tiklash  uchun  juda  katta  manba,  o‘tmish  dalillari  bor.  Biz  shu  paytgacha  faqat 

mashhur  shaharlarimiz  tarixini  o‘rgandik,  bunday  joylarga  e’tibor  qilmadik. 

Ma’naviyatimizni yuksaltirmoqchi bo‘lsak, yoshlarimizni ota-bobolarimizning asl 

merosidan bahramand etib ulg‘aytirishimiz, xalqimizga yetkazishimiz kerak” – deb 

---

ta’kidladi

 

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoev 2019 yil 28 fevral 

 kuni  Namangan  viloyatining  Axsikent  tumaniga  tashrif  chog‘ida.  Davlat  rahbari  

Axsikent  –  ochiq  osmon  ostidagi  muzeyning  tashkil  qilinishi  haqida  ko‘rsatmalar 

berdi. 

Shu  o‘rinda  Axsikent  yodgorligi  tarixiga  bir  nazar  tashlash  o‘rinli  deb 

o‘ylaymiz. O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Sh.Mirziyoevning  tashabbusi 

bilan   Namangan  viloyatining  Axsikent  tumanida  joylashgan  Axsikent  yodgorligi 

xududida  2018  yilning  ikkinchi  yarmidan  “Ochiq  osmon  ostida  muzey”  tashkil 

qilish  ishlari  boshlab  yuborilgan  bo‘lib,  2019  yil  fevral  oyining  oxirlarida  jahon 

standartlari darajasidagi muzey tashkil etildi. Bu shahriston ichida joylashgan 8 ta 

ob’ekt bo‘lib, ular  turar joy, ishlab chiqarish, yer osti suvi yo‘llari, vodoprovod va 

1,5  ming   yillik  madaniy  qatlamlarni  o‘z  ichiga  olgan  majmuadan 

iboratdir.  

Axsikent  –  Farg‘ona  vodiysidagi  eng  katta  arxeologik  yodgorlik 

hisoblanadi. 

Ushbu  qadimiy  shahar  miloddan  avvalgi  III-II  asrlarda  barpo  etilgan 

bo‘lib,  5,5  metrli  mudofaa  devorlar  bilan  o‘ralgan  va  maydoni  50  gektardan 

ziyodroq  joyni  egallagan  1621  yilgi  zilzilada  vayronaga  aylangan.  Xitoy 

tarixshunoslarining  manbalarida  Farg‘ona  shahri  nomini  xitoychaga  tarjima  qilib 

“Yuan”,  vodiy nomini  esa “Da Yuan” (Katta Farg‘ona) deb, tilga olinadi. Shahar 

topografik  nuqtai  nazardan  3  qismdan  iborat  bo‘lgan:  ark,  ichki  va  tashqi  shahar. 

Miloddan  avvalgi  128-127  yillarda  iqtidorli  xitoy  diplomati  Chjan  syan  Farg‘ona 

davlatida  bo‘lib,  yurtni  podsho,  2  ta  maslahatchisi  va  oqsoqollar  kengashi 

(parlament)  yordamida  boshqaradi  –  deb  yozadi.  Uning  Xitoy  imperatoriga 

yo‘llagan maktubida Farg‘onaning uzumi, undan tayyorlangan ajoyib ichimligi va 

samoviy  tulporlari  xaqida  batafsil  ma’lumot  berilgan.  Ushbu  shahar  qadimgi 

Farg‘ona davlatining  poytaxti,  siyosiy,  madaniy,  iqtisodiy  markazi  hamda  Buyuk 

ipak yo‘lining asosiy kentlaridan biri bo‘lgan. Yer osti suv inshootining mavjudligi 

va  shahar  mudofaa  uchun  qulay  geografik  hududda  joylashgani  Axsikent 

shaharsozligidagi  o‘ziga  xos  jihatlar  hisoblanadi.  Bu  yerda  o‘z  davrida 

shishasozlik,  kulolchilik,  temirchilik,  qurolsozlik  kabi  hunarmandlik  turlari 

rivojlangan. Qo‘rg‘on VII-X va XV asrning ikkinchi yarmida Farg‘ona davlatining 

poytaxti vazifasini o‘tagan.  Shahar  Ark,  ichki va  tashqi shahardan iborat  bo‘lgan. 

Arxeologlar  tomonidan  temirchilar  ustaxonasi,  X-XIII  asrlarga  oid  hammom 

qoldiqlari, askarlar xonalari, jome’ masjidi, mudofaa devorlari, yer osti irrigatsiya 

tarmoqlari,  hunarmandlar  mahallasi,  hukmdor  qarorgohi  –  Ark  qazib  o‘rganilgan. 

Prezidentimiz topshirig‘i asosida 2017 yil oktabrdan Axsikent tarixiy yodgorligini 

asrab-avaylash  va  tadqiq  etish,  uning  haqqoniy  tarixini  yaratish  bo‘yicha  ishlar 

boshlandi.  “Axsikent”  arxeologiya  merosi  ob’ektini  muhofaza  qilish  va  tadqiq 

etish  direksiyasi”  davlat  unitar  korxonasi  tashkil  etildi.  Qisqa  vaqt  mobaynida 

Axsikentni  turizm  manziliga  aylantirish  borasida  qator  ishlar  amalga  oshirildi. 

Mazkur  yodgorlik  Namangan  viloyatining  sayyohlik  salohiyatini  oshirishda 

muhim  ahamiyatga  ega.  Shu  bois  uni  asrab-avaylash,  sayyohlarni  jalb  etishda 

undan samarali foydalanishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Yurtimiz va xorijdagi 

sayyohlik ko‘rgazmalarida Axsikent shahri haqida ham taqdimotlar o‘tkazilmoqda. 

Buning  samarasida  mahalliy  va  xorijiy  sayyohlar  o‘rtasida  tarixiy  yodgorlikka 

qiziqish  ortib  bormoqda.  Hozirga  qadar  Belgiya,  Avstriya,  Yaponiya,  Janubiy 

---

Koreya,  Rossiya,  Eron,  Pokiston,  Hindiston  kabi  davlatlardan  sayyohlar  tashrif 

buyurdi.  Qadamjoni  tadqiq  etish,  uning  jozibadorligini  va  sayyohlar  oqimini 

oshirish  maqsadida  maxsus  konsepsiya  ishlab  chiqilgan.  Axsikentning  qadimiy 

dovrug‘ini  tiklash  maqsadida  ramziy  darvoza  o‘rnatiladi.  Bobur  va  Umarshayx 

Mirzoning Kamoliddin Behzod tomonidan ishlangan asl suratlari nusxalari asosida 

ularning  haykali  bunyod  etiladi.  Shuningdek,  bu  yerda  muzey  ishga  tushiriladi. 

Sayyohlar  uchun  Sirdaryo  bo‘ylab  qayiqlarda  sayr  qilish  imkoniyati  yaratiladi. 

Shuningdek,  tuyada  ko‘hna  shaharni  tomosha  qilish  yo‘lga  qo‘yiladi.  Qisqacha 

aytganda,  Axsikent  sayyohlik  manziliga  aylanishi  uchun  barcha  sharoitlar,  zarur 

infratuzilma  yaratiladi,  savdo  va  xizmat  ko‘rsatish  ob’ektlari  quriladi.  Shavkat 

Mirziyoev  majmuada  qadimiy  tariximizni  tarannum  etuvchi  festival  o‘tkazish, 

Namangan davlat universitetida arxeologiya ta’lim yo‘nalishlarini ochish bo‘yicha 

tavsiyalar  berdi.  Tarixni  tarixiy  ob’ektlarda  o‘qitish,  maktab  va  universitetdagi 

amaliy  mashg‘ulotlar  va  darslarnig  ayrimlarini  shu  yerda  o‘tish  zarurligini 

ta’kidladi. 

O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Shavkat  Mirziyoev  2019  yil  19  mart 

kungi  videoselektorda,  yoshlar  kelajagida  muhim  ahamiyat  kasb  etuvchi  beshta 

tashabbusni  ilgari  surib,    yoshlar  o‘rtasida  kitobxonlikni  targ‘ib  qilish  masalasiga 

alohida  e’tibor  qaratdi.  Xususan,  buyuk  mutafakkirlarimizning  badiiy,  adabiy, 

tarixiy, diniy va ilmiy merosini o‘rganish, ularning jahon tamadduni taraqqiyotiga 

qo‘shgan  beqiyos  hissasini  targ‘ib  etish  yoshlarning  dunyoqarashining  o‘sishiga, 

ilm-fanga  qiziqishini  oshishiga  xizmat  qiladigan  muhim  vazifalardan  biridir. 

Innovatsion  taraqqiyot  yo‘lini  tanlagan  davlatimizda  amalga  oshirilayotgan  izchil 

islohotlar  davrida  hali  o‘rganilmagan,  uzoq  vaqtlar  davomida  aholi  qo‘lida 

saqlangan qo‘lyozmalarni tadqiq etish alohida ahamiyatga ega. 

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 24 maydagi PQ-2995-son 

qaroriga  asosan  Innovatsion  rivojlanish  vazirligi  aholida  saqlanayotgan  noyob 

qo‘lyozma,  toshbosma  kitoblar  va  tarixiy  hujjatlarni  Innovatsion  rivojlanish  va 

novatorlik g‘oyalarini qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan xarid 

qilib,  Abu  Rayhon  Beruniy  nomidagi  Sharqshunoslik  instituti  fondiga  taqdim 

etmoqda. 

–  Jamg‘arma  tomonidan  2018  yilda 117  turdagi  158,1  mln.  so‘mlik  noyob 

hujjatlar  Abu  Rayhon  Beruniy  nomidagi  Sharqshunoslik  instituti  Fondiga 

o‘tkazildi.  Joriy  2019  yilda  esa  161  turdagi  jami  417,6  mln.  so‘mlik  noyob 

qo‘lyozma va tarixiy manbalar xarid qilindi hamda Abu Rayhon Beruniy nomidagi 

Sharqshunoslik instituti Fondiga taqdim etildi. 

Xarid qilingan manbalarning turi, fan sohasiga ko‘ra tarix, adabiyot, tabobat, 

islom  qonunshunosligi,  aqida,  tafsir  va  boshqa  turli  mavzularga  tegishli  bo‘lgan 

kitoblar,  shuningdek  xonlarning  buyruqlari,  qozilarning  yuridik  hujjatlarining 

original nusxalar ham mavjud. 

Tarixni  bilish  va  uni  o‘rganish,  ota-bobolarimizdan  qolgan  boy  merosni 

asrab-avaylash, 

yoshlarda 

milliy 

g‘ururni, 

vatanparvarlik 

tuyg‘ularini 

shakllantirishga  bo‘lgan  e’tibor  Prezident  Sh.Mirziyoevning  2019  yil  uchun 

mo‘ljallangan  eng  muhim  ustuvor  vazifalar  haqidagi  Oliy  Majlisga 

Murojaatnomasida  ham  o‘z  aksini  topgan.  “Oldimizga  qo‘ygan  ulkan  vazifalarni 

---

amalga  oshirishda  biz  uchun  kuch-qudrat  manbai  bo‘ladigan  milliy  g‘oyani 

rivojlantirishimiz  zarur.  Xususan,  milliy  o‘zligimizni  anglash,  Vatanimizning 

qadimiy va boy tarixini o‘rganish, bu borada ilmiy-tadqiqot ishlarini kuchaytirish, 

gumanitar  soha  olimlari  faoliyatini  har  tomonlama  qo‘llab-quvvatlashimiz  lozim. 

O‘tmishga  berilgan  baho  albatta  xolisona,  eng  muhimi,  turli  mafkuraviy 

qarashlardan  xoli  bo‘lishi  zarur.  Afsuski,  yurtimiz  tarixini  o‘rganishda  o‘tgan 

davrda  arxeologik  tadqiqotlar  yetarli  darajada  olib  borilmadi.  Shuning  uchun 

Fanlar  akademiyasining  Arxeologiya  va  San’atshunoslik  institutlari  faoliyatini, 

oliy  o‘quv  yurtlari  va  muzeylardagi  arxeologik  izlanishlarni  chet  ellik  hamkorlar 

bilan birga tashkil etish zarur. Buyuk alloma va adiblarimiz, aziz-avliyolarimizning 

bebaho  merosi,  yengilmas  sarkarda  va  arboblarimizning  jasoratini  yoshlar  ongiga 

singdirish,  ularda  milliy  g‘urur  va  iftixor  tuyg‘ularini  kuchaytirishga  alohida 

e’tibor qaratishimiz kerak. 

 Shu  maqsadda,  O‘zbekiston  Milliy  teleradio  kompaniyasi  tarkibida 

“O‘zbekiston tarixi” kanalini tashkil etib, ilmiy jamoatchilik, ijodkor ziyolilarimiz 

bilan  birgalikda  uning  dasturlarini  puxta  shakllantirish  kerak.  Mamlakatimiz 

muzeylarida saqlanayotgan tarixiy eksponatlarni to‘liq xatlovdan o‘tkazish, har bir 

muzeyning  katalogini  yaratish  lozim”.  Murojaatnomada  belgilangan  vazifalarni 

amalga oshirish natijasida 2019 yilning sentabr oyidan boshlab O‘zbekiston tarixi 

telekanali o‘z faoliyatini boshladi. Telekanalda Vatan tarixini o‘rgatuvchi turli xil 

ko‘rsatuvlar efirga o‘zatilmoqda. 

XX  asrda  insoniyat  ikkta  jahon  urushini  ishtirokchisi  va  guvohi  bo‘ldi.  2-

jahon  urushida  erilishgan  g‘alabada  bizning  ota-bobolarimizning  xissasi  katta 

bo‘lgan.  Bu  borada  davlat  rahbari  tashabbusi  bilan  ajdodlarimizning  g‘alabaga 

qo‘shgan  hissasini  abadiylashtirish  maqsadida  bir  qator  ishlar  amalga 

oshirilmoqda.  Davlat  rahbari  tomonidan  2020  yil  Oliy  Majlisga  yo‘llangan 

Murojaatnomada  quyidagilarni  ta’kidladi.  “Bizning  mard,  yengilmas  va  olijanob 

xalqimiz  buyuk  G‘alabani  ta’minlashga  beqiyos  hissa  qo‘shgani  bilan  barchamiz 

haqli  ravishda  faxrlanamiz.  Bu  qonli  urushda  jami  1,5  milliondan  ziyod 

O‘zbekiston farzandlari tinchlik va ozodlik uchun mardona jang qilgani, ularning 

har  uch  nafaridan  biri  o‘z  yaqinlari  bag‘riga  qaytmagani,  el-yurtimizning  front 

ortida  ko‘rsatgan  jasoratini  xalqimiz  hech  qachon  unutmaydi.  Urush  yillarida 

xalqimiz  ko‘rsatgan  haqiqiy  jasorat  va  matonatni  kino,  teatr  san’ati,  badiiy-

publitsistik  asarlar,  ilmiy  tadqiqotlar  orqali  ko‘rsatish,  aholi,  ayniqsa, 

yoshlarimizga  ta’sirchan  tarzda  yetkazish  bo‘yicha  katta  ishlar  olib  borilmoqda. 

Xususan,  Toshkent  shahrining  Olmazor  tumanida  muhtasham  “G‘alaba  bog‘i” 

bunyod etilmoqda”.  

Albatta,  O‘zbekiston  tarixi  fanini  xolis  o‘rganish  va  tadqiq  etish  orqali 

yoshlarni  vatanparvarlik  ro‘hida  tarbiyalashdagi  o‘rni  va  rol  beqiyos.  Bu  esa 

yurtimiz  tarixchi  olimlari  zimmasiga  yanada  kattaroq  ma’suliyat  yuklaydi.  Shu 

bilan birga yozlarimiz ham O‘zbekiston tarixini chuqur o‘qib-o‘rganishlari lozim.