Tarbiyainstituti m illiy va harakatli

4.1.3.  O yinga rahbarlik qiUsh
0 ‘yinni  o ‘rganish  va  o ‘yin  paytida  bolalar  o‘zlarini  qanday 
tutishlari ko‘proq  rahbarga bog‘liqdir.  O'yin  shartli ishora  (buyurish, 
xushtak  yoki  qarsak  chalish,  qo‘l  yoki  bayroqchani  silkitish)  bilan 
boshlanadi.  0 ‘qituvchi  barcha  ishtirokchilar  o'yin  mazmunini 
tushunib  olganiga  va  qulayroq joyga joylashib  olganiga  qanoat  hosil 
qilganidan  keyin  o‘yinni  boshlaydi.  Shartli  chegaralar  oldindan 
belgilab  qo‘yihshi,  o‘yin  uchim  zarur  anjomlar  o‘yin  qoidalariga 
muvofiq  bo‘lib  berilgan  va  joy-joyiga  qo‘yilgan  bo‘lishi  lozim. 
Rahbar 
o‘yin 
boshlanishi 
bilanoq 
uning 
borishini 
va 
o‘ynovchilaming  harakatlarini  diqqat  bilan  kuzatadi  hamda 
boshqarib  boradi.  Bundan  tashqari  o‘yin  davomida  ayrim  qoida  va 
usullami  qo‘shimcha  ravishda  tushuntiradi.  Tuzatish,  tanbeh  va 
mulohazalami  o'yinning  borishiga  xalaqit  bermaydigan  yoki  uni 
to'xtatib  qo‘ymaydigan  yo'sinda  aytish  lozim.  Agar  o‘yinchilaming 
ko‘pchiligi  bir  xil xatoga  уоТ qo‘yayotgan bo‘lsa,  tegislili yo‘l-yo‘riq 
berish  yoki  o‘yin  qoidalari  qanday  bajarilishini  ko‘rsatish  uchun 
o‘yinni  to‘xtatish  mumkin.  Lekin  uni  baqirish  yoki  keskin  ishora 
bilan  to‘xtatish  yaramaydi.  Katta  maktab  yoshidagi  bolalami 
“Diqqat!”  degan  shartli  ishora  yoki  hushtak chalLsh  bilan  to‘xtashga 
o‘rgatish lozim.
0 ‘qituvchi  bolalami  o‘yin  qoidalarini  ongli  va  aniq  bajarishga 
odatlantirishi  kerak.  Bu  odat  ulami  intizomga  oTgatishda  katta 
ahamiyatga  ega  bo‘lib,  bolalarda  o‘z  burchini  sezish  va  o‘z  xatti- 
harakatlari uchun javobgarlik hissini  tarbiyalash,  o‘zini tuta bilish va 
matonatlilikni o ‘stirishda yordam beradi.
0 ‘qituvchining  vazifasi  —  o ‘quvchilardan  o‘yin  qoidalarini  aniq 
bajarishni  talab  qilishdir.  Ammo  u  bolalar  o‘yinni  yomon 
o‘zlashtirayotgani uchun ulami o‘yindan chetlashtirmasligi darkor.
0 ‘ynovchilar  уо‘1  qo‘yadigan  xatolar  va  qo‘polliklaming  oldini 
olishga  alohida  ahamiyat  bilan  qarash  lozim.  Qo‘pollik  qilgan 
o‘yinchini,  albatta,  jazolash  kerak.  Bunday  hollarda  ba’zi  ta'sir 
ko‘rsatish  choralarini  qo‘llash,  ya’ni  vaqtincha  o‘yindan  chiqarib 
yuborish, jarima ochkolari berish mumkin.
91

---

0 ‘yinga  rahbarlik  qilishda  o'quvchilarni  faqat  erishiladigan 
natijalarga  qiziqtirish  bilan  cheklanmaslik,  balki  ularda  o‘yin 
jarayonining  o‘zidan  zavq-shavq  hosil  qilishga,  lazzatlanish  hissmi 
vujudga keltirishga ham jiddiy e'tibor berish lozim.
Ayniqsa, 
uncha 
faollik 
ko‘rsatmaydigan 
o‘yinchilaming 
tashabbusini  qo‘llab-quwatlash,  rag'batlantirish  va  bu  bilan  ularda 
o‘z  kuchlariga ishonch hosil qilish tavsiya etiladi.
0 ‘ynovchilar 
o‘rtasida 
o'rtoqlarcha, 
to ‘g‘ri 
munosabat 
o'rnatishga  harakat  qilish,  g‘oliblaming  kekkayib  ketishlari  va 
yutqazganlaming o'yindan  sovishlariga yo‘l qo‘ymaslik kerak.
A.S.  Makarenkoning  o‘g‘il  yoki  qiz  bolani  o‘zining  shaxsiy 
muvaffaqiyati  bilangina  emas,  balki  xususan  o‘z  jamoasi  yoki 
tashkilotining 
muvaffaqiyatlari  bilan 
ham 
faxrlanish 
ruhida 
tarbiyalash  zarurligi  haqida  aytgan  gaplarini  hech  qachon 
unutmaslik 
kerak. 
Shuningdek, 
bolalarda 
har 
qanday 
maqtanchoqlikni  bartaraf  etish,  raqib  kuchiga  hurm at-e’tibomi 
tarbiyalash,  ulaiga  uyushqoqlik,  mashq  qilish  va  jamoada  intizom 
bo‘lishining  ahamiyatini tushuntirish  zarur.  Nilioyat,  bolalarning  o‘z 
muvaffaqiyatlari  va  mag‘lubiyatlariga jiddiy  munosabatda  bo‘lishiga 
erishish kerak.
0 ‘quvchilar o‘yinni yaxshilab  o‘zlashtirib  olishlari uchun uni bir 
necha  marta  qaytarish,  bunda  ular  o‘yindan  qanchalik  mamnun 
bo'lsalar,  uni shunchalik puxta eslab  qolishlarini unutmaslik kerak.