O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

V-ma’ruza. QOTISHMALAR 
Reja: 
1.
 
Umumiy ma’lumot 
2.  Qotishmalarning holat diagrammalari va ularning tuzilishi 
     3.
  
Fazalar qoidasi haqida ma’lumot 
     
4. Temir-uglerod qotishmasining holat diagrammasi 
     5.
 
Uglerodli po‘latlarning tasnifi va markalari 
     6.
 
Legirlangan po‘latlar tasnifi va markalari
 
    7.
 
Cho‘yanlarning xili, tasnifi va markalanishi 
 
1-§. Umumiy ma’lumot 
Ikki va undan ortiq elementlarni (metallarni metallar bilan yoki metallarni 
metalloidlar bilan) birga suyuqlantirish, qizdirib qovushtirish va boshqa yo‘llar 
bilan olingan murakkab birikmaga qotishma deyiladi. 

---

45 
 
Kuzatishlar  shuni  ko‘rsatadiki,  ular  tarkibiga  kiruvchi  elementlar  xiliga, 
miqdoriga  va  boshqa  ko‘rsatkichlariga  ko‘ra,  ularda  quyidagi  birikmalar 
uchraydi: 
1.Mexanik  aralashma.  Agar  qotishma  tarkibiga  kiruvchi  elementlarning 
atomlari  birlamchi  kristal-lanish  jarayonida  bir-biriga  tortilmay,  balki  qochsa, 
bunday  qotishmaga  kiruvchi  har  bir  element  atomlari  kristallanishida  mustaqil 
kristallar hosil qiladi va ularning donachalari ayrim-ayrim mexanik aralash-mani 
beradi. 
2.Qattiq eritma. Agar qotishma tarkibiga kiruvchi elementlarning atomlari 
bir-birida  to‘la  yoki  cheklan-gan  holda  erisa  bunday  qotishmalarga  qattiq 
eritmalar deyiladi. Bu xususiyat qattiq holatda ham saqlanadi. 
3.Kimyoviy  birikma.  Birlamchi  kristallanish  jarayonida  elementlarning 
o‘zaro  kimyoviy  reaksiyaga  kirishuvi  natija-  sida  hosil  bo‘lgan  birikmalarga 
kimyoviy  birikma  deyiladi.  Bu  birikmalar  kristall  panjaralari  ularnikidan 
o‘zgacha bo‘ladi.