Til, lison, me’yor va nutq munosabati

ning

 eshigi 

Halim

ning

 savoli 

Qog‘oz

ning

 qalinligi 

Ruchka

ning

 qopqog‘i

 

kabi  so‘z  birikmalari  alohida-alohida  AHVO  bo‘lib,  ularning  umumiy 

qaratqich  kelishigidagi  mustaqil  so‘z  +  egalik  shaklidagi  mustaqil  so‘z  = 

qaratuvchi va qaralmishning turli munosabatlari

 qolipi – UMISining (mustaqil 

so‘z  atamasi  uchun  qulaylik  maqsadida  tilshunoslar  tomonidan  qabul  qilingan 

inglizcha 

word 

so‘zining  bosh  harfi  bo‘lgan  W  shartli  belgisidan  foydalanamiz: 

W

qaratqich kelishigi

 – W

egalik qo‘shimchasi

 tarzida) voqelanishi. O‘zbek tilida barcha gaplar 

esa AHVOlar sifatida kesimlik qo‘shimchalari bilan shakllangan atov birligi, ya’ni 

WPm

  (bunda  [W]  –  yuqoridagidek  mustaqil  so‘z, atov  birligi, [Pm]  esa  kesimlik 

ko‘rsatkichi  bo‘lib, 

predikat,  marker 

so‘zlarining  bosh  harflaridan  iborat) 

UMISining yuzaga chiqishi.  

Esda  tutish  kerakki,  UMIS  hech  qachon  muayyan  bir  AHVOda  to‘la-to‘kis 

voqelana  olmaydi,  unda  o‘zining  ma’lum  bir  qisminigina  yuzaga  chiqaradi. 

Masalan,  WPm

 

UMISi 

Men  keldim

  gapida  boshqa, 

Кetadimi?

  gapida  boshqa  bir 

qirrasini  namoyon  qilgan.  Gapning  darak  va  so‘roq  belgilari  bir  butun  holda 

birdaniga  voqelana  olmaydi.  Biroq  AHVO  UMISdan  tashqarida  ham  bo‘la 

olmaydi. Har qanday sodda gap baribir 

WPm

 UMISi doirasidan tashqariga chiqa 

olmaydi.  Buni  So‘fi  Olloyor  HAQ  (UMIS)  va  sifat  (tajalli,  AHVO)  munosabati 

misolida mahorat bilan tasvirlaydi: 

 

 

Subutiydir aning (ya’ni  HAQning) sakkiz sifoti, 

 

Sifot zoti emas, na g‘ayri zoti.

 

Mazmuni:  HAQning  sakkizta  sifati  barqarordir,  biroq  ulardan  birortasi  (o‘z-

o‘zicha, yakka holda) uning zoti (UMIS)ni tashkil eta olmaydi.