O'zbekiston respublikasi aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qo'mitasi

O’quv jarayoniga axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan

Download 0,85 Mb.

Pdf ko'rish

bet	2/3
Sana	17.02.2020
Hajmi	0,85 Mb.
	#39976

1 2 3

Bog'liq
dasturlash asoslari fanini pedagogik va axborot texnologiyalari yordamida oqitish metodikasi

1.3. O’quv jarayoniga axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan

foydalanishni tadbiq etish

O‘zbekiston Respublikasi ―Kadrlar tayyorlash milliy dasturi‖ da ta‘lim

muassasalarining resurs, kadrlar va axborot bazalarini yanada mustaxkamlash,

o‘quv tarbiya jarayonini yangi o‘quv uslubiy majmualar, ilғor pedagogik

texnologiyalar bilan ta‘minlash, ta‘lim jarayonini axborotlashtirish, uzluksiz ta‘lim

tizimini jaxon axborot tarmoғiga ulanadigan kompyuter axborot tarmoғi bilan

to‘liq qamrab olish kabi vazifalar belgilab qo‘yilgan. Shuningdek, dasturda kadrlar

tayyorlash tizimi va mazmunini mamlakatning ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyoti

istiqbollaridan,

jamiyat

extiyojlaridan,

fan,

madaniyat,

texnika

texnologiyalarning zamonaviy yutuqlaridan kelib chiqqan xolda qayta qurish

nazarda tutiladi deb ta‘kidlangan.

Axborot

texnologiyalari

jaxonda

jadal

sur‘atlar bilan rivojlanib

takomillashib borayotgan sohadir. Bu sohaning rivoji uchun bizni buyuk

ajdodlarimizning ilmiy kashfiyotlari asos bo‘lib xizmat qilmoqda. Bu xaqida

prezidentimiz I.A. Karimov o‘zining ―YUksak ma‘naviyat – yengilmas kuch‖

asarida quyidagi fikrlarni keltiri bo‘ladi:‖ … shu nuqtai nazardan qaraganda

zaminimizda yashab o‘tgan buyuk allomalarimiz, mutafakkir bobolarimizning

ibratli xayoti va ilmiy faoliyati, bemisl ilmiy-ijodiyot kashfiyotlari bugun ham

jaxon abgor ommasini xayratga solayotganini ғurur bilan ta‘kidlash lozim‖. Ta‘lim

isloxotlari amalga oshirilayotgan xozirgi davrda har bir fanni o‘qitish mazmunini

qayta tahlildan o‘tkazish va buni tubdan islox qilish nuqtai nazardan yondashuv

zarur bo‘ladi. O‘qitish tizimida ―Axborot texnologiyalari va ulardan foydalanish‖

ning asosiy maqsadi – o‘quvchi va talabalarga axborotlarni qayta ishlash

texnologiyalari va ulardan foydalanish jarayonlari xaqida puxta va ongli ravishda

o‘zlashtirish uchun bilim asoslarini berishni ta‘minlashdan, ularga o‘quv va ish

faoliyatlarida kompyuterlardan oqilona foydalanish ko‘nikma va malakalarini

berishdan, shular asosida yangi axborot texnologiyalarining mamlakatimiz

taraqqiyotiga qo‘shadigan xissasi to‘ғrisida tasavvur xosil qilishdan iborat. Ta‘lim

tizimida axborot, innovatsion va pedagogik texnologiyalarni o‘rganishga ajratilgan

soatlarni talabalarga shunday yetkazish kerakki, ular bu kurslardan so‘ng bemalol

axborot kommnikatsiya texnologiyalari hamda pedagogik texnologiyalardan ishlab

chiqarish jarayonida foydalana oladigan bo‘lishlari lozim.

Talabalarga beriladigan bilim, ko‘nikma va malalkalar bazasida iloji boricha

nazariy qismi, ya‘ni ―Axborot kommunikatsiya texnologiyalari va ularning turlari.

Zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalari imkoniyatlari. Microsoft

Office dasturlaridan foydalanish hamda innovatsion axborot texnologiyalari hamda

yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanishlarni ham nazarda tutadi. Mashғulot

(dars) o‘tish uchun zarur o‘quv materiallarni tayyorlash va qayta ishlash‖ va

―Ta‘lim jarayoni sifatini aniqlovchi dasturlar. Talabalar bilimini baxolash va

nazorat (test) dasturiy ta‘minot turlari va ulardan foydalanish metodikasi‖

mutaxassislar tomonidan ma‘ruza- suxbat tarzida o‘tiladi. Tayanch manbalar

bazasida o‘tiladigan axborot kommunikatsiya texnologiyalari to‘liғicha amaliy

mashғulot tariqasida o‘tilib asosan: fanda axborot kommunikatsiya

texnologiyalaridan foydalanish, ―MS Word ‖ dasturida elektron dars ishlanmalarini

yaratish, ―MS Excel‖ dasturi yordamida statistik ma‘lumot va materiallarni qayta

ishlash, ―MS Power Point ‖ dasturi yordamida dars (mashғulot) taqdimotlarini

yaratish texnologiyalarini, ―Paint ‖ dasturi yordamida har xil chizma va shakllarni

ishlab chiqish talabalarga to‘liq o‘rgatiladi.

Bu yerda asosiy maqsad talabalarga yuqorida nomlari keltirilgan dasturlarni

to‘liq o‘zlashtirgan xolda ishlab chiqarishda bu dastur materialllari va

ma‘lumotlaridan foydalanishlaridan iborat. Bu asosiy maqsad sifatida kun tartibida

doimiy

turadi.

Qachonki,

talabalar

kompyuter

texnikasidan,

axborot

kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishni mukammal o‘rganib, olgan

bilimlarini mustaxkamlashda, ulardan tegishli xulosalar chiqarishda, kompyuter

grafikalaridan foydalanishda, axborot kommunikatsiya materiallaridan o‘quv

jarayonida foydalanish tizimlarini o‘rganib olmagunlaricha. O‘zimizga ma‘lumki

xozirgi zamonda axborot kommunikatsion texnologiyalarisiz, yangi pedagogik,

innovatsion texnologiyalarsiz amalga oshirib bo‘lmaydi. Oliy ta‘lim professor-

o‘qituvchilariga pedagogik texnologiyalardan foydalanish interfaol usullarda darsa

(mashғulot) o‘tishni o‘rgatishdan asosiy maqsad, pedagoglar bu usullarni o‘rganish

davomida pedagogik texnologiyalar bo‘yicha barcha o‘zlashtirgan innovatsion

texnologiyalarni (interfaol usullarni) mutaxassislik bo‘yicha o‘tiladigan fan

mavzulariga tadbiq qilgan xolda dars (mashғulot) olib borishga o‘rgatishdan iborat.

Bu o‘rinda Farғona politexnika instituti. Geodeziya, kartografiya va kadastr

yo‘nalishi talabalariga ta‘lim-tarbiya berishda kafedra professor-o‘qituvchilari

internet ma‘lumotlaridan,

GPS qurilmasi materiallaridan. elektron taxiometr yordamida amallar

bajarish bo‘yicha texnologik materiallardan keng ko‘lamda foydalanmoqdalar.

Kafedra professor-o‘qituvchilarning sa‘yi harakatlari natijasida talabalarda

mutaxassislikka nisbatan qiziqish rivojlanib bormoqda.Ta‘lim jarayoniga

pedagogik, innovatsion va axborot texnologiyalarini kirib kelishi o‘z navbatida

ularda ma‘lumotlar olish, berish, jo‘natish tizimlarini mukammal o‘rganib

olishlariga olib keldi va bu xolat shu kunlarda ham davom etmoqda. YUqoridagi

kabi bu masala ham fan o‘qituvchilari va uquvchi-talabalar pedagogik

texnologiyalarni to‘liq o‘zlashtirib olmagunlarigacha kun tartibidan yechilmaydi.

Chunki, axborot, innovatsion, kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish uni

amaliyotda qo‘llashni o‘rganish shu kunning dolzarb masalalaridandir.

II BOB. DASTURLASH ASOSLARI FANIDAN “DASTURLASH

ASOSLARI. DASTURLASH TILLARI VA ULARNING

KLASSIFIKATSIYASI” MAVZUSINI O’QITISH METODIKASI.

2.1. Camtasia Studio dasturi haqida tushuncha

Camtasia Studio dasturi o‗zining interfeysi, juda ko‗plab formatlari, video

fayllarga turli xil belgilar va izohlar qo‗yilishi, darslarga menyular hosil qilinishi

bilan ajralib turadi, shuningdek, bu dastur yordamida audio fayl? larni ham yaratish

mumkin. Dars yozish davo? mida ekranning kerakli joyini alohida ajratib

ko‗rsatish imkoni ham mavjud. Ana shu afzalliklari tufayli videodarslar yozuvchi

dastur sifatida Camtasia Studio tanlandi. Camtasia Studio dasturi to‗rtta yordamchi

qismlardan iborat: Camtasia MenuMaker, Camtasia Player, Camtasia Theater va

Camtasia Recorder. Dasturning asosiy qismi, shubhasiz, Camtasia Recorder

hisoblanadi. Barcha darslar aynan shu dastur yordamida yaratildi. Camtasia Studio

dasturi oynasining pastki qismida timeline deb nomlanuvchi ishchi stoli mavjud

bo‗lib, u orqali audio va video fayllar ustida turli xil amallarni bajarish mumkin.

Bular jumlasiga fayllarni bir-biriga bog‗lash, keraksiz qismlarni qirqib tashlash

kabilar kiradi. Asosiy oynaning markazida dastur ishlashi mumkin bo‗lgan fayllar

ro‗yxatini ko‗rsatuvchi «Корзина клипов» (Clip Bin) qismi joylashgan. Shu

fayllarni o‗ng tarafdagi videopleyerda ko‗rish mumkin. Bu kichkinagina Camtasia

Player dasturi faqatgina bitta vazifani bajaradi — AVI fayllarini namoyish etadi.

Ishning borishi

Dastlab qiladigan ishimiz Camtasia Studio dasturini ishga tushiramiz. Quida

uning ish stoli ko'rsatilgan.

Camtasia Studio ishchi paneli bilan tanishishni boshlaymiz.

Bu ikki bo'lim ekranda bo'ladigan jarayonlarni rasmga

tushirib , ovozini yozib ularni birlashtirib vidio fayl

yaratish uchun ishlatiladi. Ikkinchisi aynan

powerpointda bo'ladigan voqealarni yozib oladi.

Add panelidagi import media bo'limi yozib olingan vidio

faylni import qilish vazifasini bajaradi. Title clips

bo'limida vidio faylning kirish qismiga har xil yozuvlarni

chiqarish vazifasini bajaradi. Voice norration bo'limi

orqali yozilgan vidio faylimizni biron joyida ovozini defekti bo'ladigan bo'lsa biz

osha joyini oçhirib hamda o'chirmasdan ustidan to'g'rilab yozishimiz mumkin.

Record camera orqali biz web kameradan foydalanishimiz mumkin.

Edit panelidagi audio enhancements bolimida tovush

tebranishlarini to'g'irlaydi ya'ni undagi shovqinlarni

kamaytiradi. Zoom-n-pan bo'limi orqali kerakli joyini

yaqinlashtirib va o'z xoliga qaytarishimiz mumkin.

Callouts bo'limi orqali vidio fayl da qo'shimcha oyna hosil

qilishimiz mumkin. Transitions bo'limida har xil perexodlarni berishimiz

mumkin. Captions bo'limida vidio faylning tagiga o'zimizga kerakli bo'lgan

yozuvlarni chiqarishimiz mumkin. Flash quiz and survery bo'limi orqali biz vidio

faylimizga har xil savollarni, testlarni joylashtirishimiz mumkin.

Produce panelining Produce vidio as bo'limida biz yozib

olgan vidio faylimizni qanday qilib va qanday formatda

saqlashimizni tanlaymiz. Create CD menu vidio fayllarni

CD disklarga, Create web menu esa web saxifalarga menu

shaklida yozish uchun mo'ljallangan.

O'quv multimediyali ilovalar yaratish

Buning uchun biz yuqoridagi record panelidan foydalanishimiz mumkin yoki

bo'lmasa dastur ishga tushgan paytida quidagi oyna chiqadi. Shu oyna orqali ham

vidio ilovalarni yozishni boshlashimiz mumkin.

Record the screen bosadigan bo'lsak quidagi oyna chiqadi oyna chiqadi.

Bu oyna orqali biz ekranning qancha yoki qanday qismini vidioga olishimiz

mumkinligini tanlashimiz mumkin. Undan tashqari camera tugmasini bosish orqali

biz veb kamerani ishga tushirib undan foydalanishimiz mumkin. Audio tugmasi

esa ovoz bilan yozish yoki yozmaslikni tanlash imkoniyatini beradi. Rec tugmasini

bosishimiz bilan tasvirga olish jarayoni boshlanadi. Bu jarayonni to'xtatish uchun

f10 tugmasini bosish yetarli.

F10 tugmasi bosilgandan so'ng quidagi oyna chiqadi. Bu oyna orqali vidio faylni

oçhirish, saqlash , o'zgartirish kabi vazifalarni bajarishimiz mumkin.

Bunday saqlashda biz vidio faylni ikki xil formatda saqlashimiz mumkin: *.camres

va *.avi.

2.2. Ma'ruzaning texnologik xaritasi

Faoliyat

bosqichlari

Faoliyat mazmuni

Pedagog

Talaba

I. Kirish

(15 minut)

1.1. O`quv predmeti nomi bilan tanishtiriladi,

predmet xaqida dastlabki ma'lumotlar beriladi.

Mavzu nomi bilan tanishtiradi. O`tilayotgan

mavzu kirish ma'ruza tarzida tashkil etilishi e'lon

qiladi.

1.2.Semestr davomida ―Dasturlash asoslari‖ kursi

bo`yicha o`tiladigan mavzular, ularga ajratilgan

soatlar

talabalarni

shu

predmetni

o`zlashtirishdagi reyting tizimi (joriy, oraliq,

yakuniy nazorat ballari) bilan tanishtiriladi.

1.3. Bugungi mavzu nomi,

rejasi bilan tanishtiriladi va unga izox beriladi.

Eshitadilar.

Yozib oladilar.

Eshitadilar,

yozib oladilar.

Eshitadilar.

II.

Asosiy

bosqich

(55 minut)

2.1. ―Dasturlash asoslari‖ fanini predmeti,

maqsadi va vazifalari xaqida umumiy tushuncha

beriladi. Birinchi rejani «insert» texnikasi orqali

taxlil qilish topshiriladi va ma'ruza matni

tarqatiladi, «insert» texnikasidan foydalanish

tushuntiriladi. Talabalar bajargan ishlari taxlil

qilinadi.

2.1.

Dasturlash asoslari fanining asosiy

tarmoqlari xaqidagi ma'lumotlar bilan

talabalarni tanishtiriladi.

Eshitadilar,

taxlil qiladilar.

Matnni

ko`rib

chiqadilar

berilgan

belgilarni qo`yib

chiqadilar.

Yozib oladilar.

III.

Yakunlovchi

bosqich

(10 minut)

3.1.Mavzuni uchta rejasi asosida xulosa qilib, eng

muhim ma'lumotlarga talabalar diqqatini jalb

qiladi.

3.2. Muhokamada faol qatnashgan talabalarni

rag`batlantiradi.

3.3.Savollar

berish

orqali

bilimlar

mustahkamlanadi.

3.4.Mustaqil ishlashlari uchun vazifa beriladi:

mavzuning

qolgan

ikkita

rejasini

mustaqil

o`rganish.

Tinglashadi,

savollar

berishadi.

Savol – javobda

qatnashadilar.

Yozib oladilar.

2.3. Dasturlash asoslari. Dasturlash tillari va ularning klassifikatsiyasi

mavzusi ma'ruza mashg'ulotlarni o'qitish metodikasi

Ma’ruza rejasi.

1. Dasturlash tili.

2. Dasturlash tillarining turlari: mashina tili, mnemonik (belgili) til va

yuqori darajali dasturlash tili.

3. Dasturlash tillarining asosiy elementlari.

Algoritmlarni dastur ko’rinishida yozilishi va bu

ko’rinishdagi

boshqa yozuvlar bilan qanday farq qiladi?

Algoritmlarni so‘zlar orqali yoki blok-sxema ko‘rinishida tasvirlash buyruqlar

yozilishida bir qancha ixtiyoriy tarzda amalga oshiriladi.

Amaliyotda esa algoritm ijrochisi kompyuter hisoblanadi. Shuning uchun

kompyuter uchun to‘zilgan algoritm u «tushunadigan» tilda tasvirlanishi kerak.

Ijrochi (kompyuter) berilgan buyruqlarni aniq va to‘ғri bajarishi uchun unga

beriladigan buyruqlar yozilishi aniq va ijrochi tomonidan bir xil tushunilishi

lozim.

Shu sababli kompyuter tushunadigan til dasturlash tili, bu tilda yozilgan

algoritm esa kompyuter dasturi deyiladi.

Dasturlash tillarining yaratilish tarixi

Dasturlash tillari asosan 2-jahon urushidan keyin yaratila boshlandi. Ammo

uning tarixi ancha olis yillarga borib takaladi.

Arxeologik qazilmalarda topilgan sopol taxtachada bundan 3800 yil oldin

(eramizdan 1800-yillar) Vavilonda foiz (%) bilan boғliq murakkab amallar

algoritmi keltirilgan. Unda aniq masala ishlangan bo‘lib, agar bugdoy yilda 20%

dan oshib borsa, uning miqdori ikki marta o‘sish uchun necha yil va oy kerak

bo‘lishi algoritmi yozilgan.

XIX asr franso‘z kashfiyotchisi Jozef Mari Jakkard 1804 yilda yupqa mato

ishlab chiqish jarayonida stanoklar uchun perfokartani eslatuvchi tasma ishlatgan

va shu bilan perfokartaga asos solgan edi.

1836 yildan ingliz Charlz Bebbidj hozirgi kompyuterlarning bevosita avlodi

bo‘lmish analitik mashina ishlab chiqishga kirishdi va bu masalani nazariy hal

qildi. Bu mashinaning asosiy xususiyati uning dastur asosida ishlashi va hisob-

kitob natijalarini «eslab» qolishida edi.

1843 yilda ingliz matematigi Ogasta Ada Bayron (Lavleys) – shoir lord

Bayronning qizi – analitik mashina buyruqlar asosida ishlashi kerakligini

ta‘kidladi. U berilgan shartlar bajarilmaguncha qadamlar ketma-ketligini

ta‘minlovchi buyruqlarni yozdi. (Bu hozirgi kunda takrorlash (sikl) operatori

deyiladi). Bu bilan u dasturlash va uning tiliga asos soldi.

Mazkur va boshqa kashfiyotlar, kompyuter bevosita yaratilgach, unga zarur

bo‘lgan til yaratish talabini qo‘ydi.

Dunyo odamlari urtasidagi munosabatda yagona til bo‘lmaganidek, xilma-

xil kompyuterlarning yaratilishi va ularning turli sohalarda qo‘llanilishi, yagona

dasturlash tilini yaratish mumkin emasligini ko‘rsatdi.

Perfokarta Alan Tyuring

1955-1959 gg. Rossiyalik olimlar A.A. Lyapunov, S.S. Kamo’nin, E.Z.

Lyubimskiy, A.P. yershov, L.N. Korolev, V.M. Kurochkin, M.R. Shura-Bura

va boshqalar «dasturlovchi dasturlar», ya‘ni translyatorga o‘xshash dastur

yaratdilar. V.V. Marto’nyuk esa dasturlarni yaratish va otladka qilishni

tezlashtirish maqsadida belgili kodlar sistemasini yaratdi.

1955-1959 gg. dasturlash nazariyasi (A.A. Lyapunov, YU.I. YAnov, A.A.

Markov, L.A. Kalujin) va sonli metodlarga (V.M. Glushkov, A.A. Samarskiy,

A.N. Tixonov) asos solindi. Fikrlash mexanizmi sxemasini va genetika jarayonlari

modellashtirish, kasalliklar diagnostikasining algoritmlari ishlab chiqildi (A.A.

Lyapunov, B.V. Gnedenko, N.M. Amosov, A.G. Ivaxnenko, V.A. Kovalevskiy

i dr.).

Djon Bekus Niklaus Virt Dennis

Ritchi

1957 g. Djon Bekus Fortran tilining asoschisi.

1959 g. O‘zoq yillar mobaynida dasturlashtirish sohasida o‘ziga xos

standartga aylangan Algol tili yaratildi.

1965 g. Djon Kemeni va Tomas Kurslar (Dortmund kolledji, AQSh)

tomonidan Beysik dasturlash tili yaratildi.

1970 g. Shveysar olimi Niklaus Virt Paskal dasturlash tilini ixtiro qiladi.

1971 g. Franso‘z olimi Alan Kolmari mantiqiy dasturlash tili Prolog

(PROgramming in LOGic)ni yaratdi.

1972 g. Bell Laboratories xodimi Dennis Ritchi Si dasturlash tilini yaratadi.

Altair Bill Geyts i Pol Allen

1975 g. YOsh dasturchi Pol Allen i Garvard universiteti talabasi Bill

Geytslar Altair kompyuteri uchun Beysik tilini ixtiro qildilar. Keyinchalik esa ular

jahonda dasturlar ishlab chiqarish bo‘yicha eng yirik Maykrosoft (Microsoft)

firmasini to‘zadilar.

1979 g. SoftWare Arts firmasi VisiCalc (Visible Calculator) personal

kompyuterlar uchun dasturlar paketini yaratdi.

Dasturlash tillari yaratilishi bo’yicha uch guruhga bo’lish mumkin:

Dasturlash tili darajalari

Bugungi kunda yuzlab dasturlash tillaridan foydalaniladi. Har bir dasturlash

tili ma‘lum bir soha yoki yo‘nalishga oid masalalarni xal qilish uchun

mo‘ljallangan.

Dasturlash tillari

Quyi

darajadagi

O‘rta

darajadagi

Yuqori

darajadagi

Bizga ma‘lumki, har qanday algoritm – ko‘rsatmalar ketma-ketligi, va bu

ko‘rsatmalar  bajarilgandan  so‘ng  ma‘lum  bir  natijaga  erishiladi.  Dasturlash  tili

darajasi buyruq va ko’rsatmalarning maydalashganlik darajasi (detalizatsiya

darajasi)  bilan  belgilanadi  -  qanchalik  (detalizatsiya)  kamroq  va  soddaroq

bo’lsa, shunchalik tilning darajasi yuqoriroq bo’ladi.

Quyi  darajadagi  dasturlash  tillari  kompyuter  qurilmalari  bilan  bevosita

boғliq bo‘lib, buyruqlar ularning kodlari yordamida yoziladi. Bu kabi buyruqlardan

tashqil topgan dasturlar katta hajmli bo‘lib, ularni tahrirlash ancha mushkul ish edi.

Dastlabki kompyuterlar (Eniak, MESM va boshqalar) ana shu tilda ishlar edi.

O’rta darajadagi dasturlash tillari buyruqlarida faqat raqamlar emas,

balki ba‘zi inson nutqiga yaqin so‘zlar ishlatila boshlandi va ular ko‘pincha

assembler tillari deb ham yuritiladi.

Mazkur tilning ijobiy xususiyati shundaki, ular yordamida to‘zilgan dastur

boshqa tillarda to‘zilganidan 10-15 marta tezroq ishlaydi. Unda boshqa darajadagi

tillarda bo‘lmagan amallar mavjud. Bunday tillarga AVTOKOD-BEMSh,

Download 0,85 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 2 3