Toshloq
tumani
Sana:_____________
43-mashg‘ulot
Dars mavzusi
.
Ikkita sferaning kesishmasi.
Dars maqsadlari
: o‗quvchilarga ikkita sferaning kesishmasini o‗rgatish,
ularning fanga qiziqishlarini oshirish.
Darsning borishi
:
1. Tashkiliy qism.
2. Ikkita sferaning kesishmasi.
Ikkita sferaning kesishmasi.
Teorema. Ikkita sferaning kesishish chizig‗i aylanadir (121-rasm).
1-masala. Radiusi
R
bo‗lgan ikkita teng shar shunday joylashganki, birinining
markazi ikkinchisining sirtida yotadi. Bu sharlar sirtlarining kesishgan chizig‗i
uzunligini toping.
Yechish: Sharlarning markazlaridan kesim o‗tkazamiz (122-rasm).
121-rasm.
Masalada so‗z borayotgan chiziq aylanadir. Uning radiusi tomonlari
R
ga teng
bo‗lgan teng tomonli
OAO
1
uchburchakning balandligiga
2
3
R
ga teng. Demak,
izlanayotgan chiziqning uzunligi
3
R
ga teng.
2-masala: Sharlar radiusi 25 dm va 29 dm ga, ularning markazlari orasidagi masofa esa
36 dm ga teng. Sharlar sirtlari kesishadigan chiziqning uzunligini toping.
Yechish: (123-rasm).
OA
=
r
sharlar sirtlari kesishidan hosil bo‗lgan – aylananing
radiusi. Agar
OC
=
x
va
OC
1
=
y
belgilash kiritsak,
x
+
y
=
CC
1
=36 dm. sharlar markazlari orasidagi masofaga teng bo‗ladi. U holda, to‗g‗ri
burchakli
AOC
va
AOC
1
lardan
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
1
2
29
25
x
x
R
r
x
x
R
r
Toshloq tumani
yoki
36
216
2
2
y
x
x
y
tenglamalar sistemasiga ega bo‗lamiz. Bu sistema yechimi
x
=15 dm,
y
=25 dm.
yoki
20
15
25
2
2
r
dm.
Demak, sharlar sirtlari kesishishidan hosil bo‗lgan chiziq uzunligi
4
40
2
r
l
dm.
4.30. Ichki chizilgan va tashqi chizilgan ko‗pyoqlar.
Agar ko‗pyoqning hamma uchlari shar sirtida yotsa, ko‗pyoq sharga
ichki chizilgan
deyiladi. Agar ko‗pyoqning hamma yoqlari shar sirtiga urinsa, bunday ko‗pyoq sharga
tashqi chizilgan
deyiladi.
1-masala. Muntazam piramidaga tashqi chizilgan sharning markazi uning o‗qida
yotishini isbotlang.
Yechilishi: Sharning
O
markazidan piramida asosi tekisligiga
OA
perpendikulyar
tushiramiz (124-rasm).
124-rasm.
X
– piramida asosining ixtiyoriy bir uchi bo‗lsin. Pifagor teoremasiga ko‗ra:
2
2
2
2
2
OA
R
OA
OX
AX
Shunday qilib, piramida asosining istalgan uchi uchun
AX
aynan bir xil. Bu esa,
A
nuqta piramida asosiga tashqi chizilgan aylananing markazi ekanini anglatadi. Demak,
sharning
O
markazi piramidaning o‗qida yotadi.
Muntazam tetraedrga tashqi chizilgan shar
radiusi
4
6
4
3
a
H
R
Bu yerda
H
–tetraedr balandligi;
a
–tetraedr qirrasi uzunligi.
Kubga tashqi chizilgan shar radiusi
2
3
a
R
Toshloq tumani
a
–kub qirrasi uzunligi.
Uchidagi barcha tekis burchaklari to‗g‗ri va qirralarining uzunligi mos ravishda
a, b, c
ga teng bo‗lgan piramidaga tashqi chizilgan shar radiusi
2
2
2
2
1
c
b
a
R
Muntazam tetraedrga ichki chizilgan shar radiusi
12
6
4
a
H
r
H
va
a
tetraedrlarning mos ravishda balandligi va qirrasi uzunligi.
Kubga ichki chizilgan shar radiusi
;
2
a
r
a
- kub qirrasi.
Do'stlaringiz bilan baham: