Toshloq
tumani
.
)
(
;
1
)
cos(
;
1
)
(
;
1
1
)
cos(
;
1
)
(arccos
;
)
cos(arccos
;
1
)
(arcsin
;
1
)
cos(arcsin
2
2
2
2
2
x
arcctgx
ctg
x
x
arcctgx
x
arctgx
ctg
x
arctgx
x
x
x
ctg
x
x
x
x
x
ctg
x
x
Teskari trigonometrik funksiyalarning yig’indisi va ayirmasi:
.
1
;
1
;
1
;
1
;
1
1
arccos(
)
1
1
arccos(
arccos
arccos
);
1
1
arccos(
arccos
arccos
);
1
1
arcsin(
arcsin
arcsin
);
1
1
arcsin(
arcsin
arcsin
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
y
x
xy
arcctg
arcctgy
arcctgx
y
x
xy
arcctg
arcctgy
arcctgx
xy
y
x
arctg
arctgy
arctgx
xy
y
x
arctg
arctgy
arctgx
y
x
xy
y
x
xy
y
x
y
x
xy
y
x
x
y
y
x
y
x
x
y
y
x
y
x
3. Mustahkamlash.
Misollar yechiladi
1. Hisoblang : sin(агсtg(-
3
) + агсsin(-1) - агсtg 0).
Yechish
: sin(агсtg(-
3
) + агсsin(-1) - агсtg 0)= sin(
0
)
2
(
3
)= sin(-
6
5
)=
=-sin
6
5
=-
2
1
2. Hisoblang: tg (агсtg(-1) + 2агсtg(-1) + агсtg
3
1
).
Yechish.
tg (агсtg(-1) + 2агсtg(-1) + агсtg
3
1
)= -tg(
3
4
3
2
4
)= -ctg15
0
=
=-ctg(45
0
-30
0
)=
3
2
30
45
30
45
1
0
0
0
0
tg
tg
tg
tg
. 3. Hisoblang: tg ( агссоs(-1/4).
Yechish.
агссоs(-1) = α bo‘lsin, u holda соs α=-1/4; demak,
15
4
1
4
15
cos
sin
;
4
15
16
1
1
cos
1
sin
2
tg
4. Darsni yakunlash.
5. Uyga vazifa: test yechish tematik axborotnomalardan
Tayyorladi: _________________________
Tekshirdi: O‘TIBDO‗ : __________ _________________________
―_____‖____ 201 y.
Toshloq tumani
2- h o 1. Agar
\m\
= 1 bo'lsa, to'g'ri chiziq aylanani faqat bir nuqtada, ya'ni yo
,4(1; 0) nuqtada kesadi .
A
nuqtaning aylana bo'yicha koordinatasi ά=
2πk, k€Z.
Shunga ko'ra cosά=1 ning yechimi
a = 2πk, k€Z
sonlar to'plami bo'Iadi. cosά = -1
ning yechimi ά=π+
2πk
sonlar to'plami bo'ladi.
3- h o l .
\m\ <
1 bo'lsa,
x=m
to'g'ri chiziq aylanani ikki nuqtada kesadi. Ulardan biri B
1
(ά
0
)
nuqta 0 < ά
0
< π
yuqori yarim aylanada joylashadi.
1.
tgά
=
m
va ctgά
=
m
ko'rinishdagi eng sodda tenglamalar.
Koordinatali aylananing har bir
B(ά)
nuqtasi Dekart koordinatalar sistemasidagi biror
B
(x,
y)
nuqta bilan ustma-ust tushishini va x= cosά, y= sinά ekanini bilamiz. Shunga
ko'ra, noma'lum ά qatnashayotgan tgά
= m
tenglamaning yoki
m
cos
sin
tenglamaning barcha yechimiarini koordinatali aylana bilan
m
x
y
,
ya'ni
y = mx
to'g'ri
chiziqning kesishish nuqtalari yordamida aniqlash mumkin.
m
ning har qanday qiymatida
y = mx
to'g'ri chiziq aylanani
0
(0; 0) nuqtaga nisbatan simmetrik bo'lgan
B
]
va
B
2
nuqta-
larda kesadi .
Ulardan biri
2
2
o'ng yarim aylanada yotadi. Bu nuqta B
1
(ά
1
) bo'lsin. Ikkinchi
nuqta
B
2
(a
0
+π)
bo'Iadi. Demak, tgά =
m
tenglamaning barcha yechimlari to'plami ά = ά
0
+
2kπ,
k€Z
va ά = (ά
0
+π)+ 2kπ,
k€Z
sonlar to'plamlari birlashmasidan iborat. Barcha
yechimlar ά = ά
0
+ kπ,
k€Z
(1) formula bilan aniqlanadi.
Tenglamalar
chegarasi
yechimlari
sinx=a
cosx=a
tgx=a
ctgx=a
/a/≤1
/a/≤1
chegaralanmagan
chegaralanmagan
x=(-1)
n
arcsin a+πn
x= ± arccos a +2 πn
x= arctg a + πn
x=arcctg a + πn
Xususiy hollar
:
sinx=0, x= πn ; sinx=1, x=(4n+1)π/2 ; sinx=-1 , x=(4n-1)π/2.
cosx=0, x=(2n+1)π/2 ; cosx=1, x=2πn ; cosx=-1, x=(2n+1)π.
tgx=0 , x=πn ; tgx=1, x= π/4+ πn ; tgx=o, x=- π/4+ πn.
ctgx=0 , x=(2n+1)π/2 ; ctgx=1, x= π/4+ πn ; ctgx=-1, x=3π/4+ πn.
3. Mustahkamlash.
Test yechiladi.
TESTLAR.
Xususiy usullar.
Toshloq tumani
1) Agar tenglama tarkibida har xil trigonometrik funksiyalar qatnashsa, ularni bir ismli
funksiyaga keltirish, so'ngra almashtirishlarni bajarish kerak.
2) Chap qismi sinx va cosx ga nisbatan ratsional funksiya bo'lgan R(sinx, cosx) =
0 tenglama. Oldingi bandlarda ko'rsatib o'tilganidek,
u
va
v
ga nisbatan
ratsional
funksiya
deb, qiymatlari
u
va
v
larni qo'shish, ko'paytirish va bo'lish orqali hosil
bo'ladigan funksiyaga aytiladi.
R(sinx,
cosx) = 0 tenglamada:
a)
agar sinx (yoki cosx) faqat juft daraja bilan qatnashayotgan bo'lsa, cosx=
u
(mos ravishda sinx =
u)
almashtirish bajariladi;
b)
agar bir vaqtda sinx ifoda -sinx ga, cosx esa -cosx ga almashtirilganda R(sinx;
cosx) funksiya o'zgarmasa, ya'ni R(sinx; cosx) = R(-sinx; -cosx) bo'lsa, tgu =
z
almashtirish bajariladi.
1)
R(sinx; cosx) = 0 tenglamaning chap qismi sinus va kosinusga nisbatan bir jinsli
funksiya, ya'ni, agar sinx va cosx bir vaqtda biror λ
ga ko'paytirilsa, tenglamaning
chap qismi λ
n
ga ko'paytirilgan bo'ladi:R(λ ,sinx; λ cosx) = λ
n
R(sinx;
cosx), bunda
n
—
funksiyaning bir jinslilik darajasi, o'zgarmas miqdor. Bu holda tenglikning ikkala
qismi cos
n
x ga bolinadi va tgx =
u
almashtirish bajariladi. Agar tenglikning barcha
hadlari cos
m
xga bo'linadigan bo'lsa, u holda cos
M
x qavsdan tashqari chiqarilsa,
berilgan tenglama ikki tenglamaga ajraladi.
4) Agar trigonometrik tenglamada x dan boshqa yana 2x, 3x va hokazo
argumentning ko'p karrali trigonometrik funksiyalari ham qatnashayotgan bo'lsa,
ular ikkilangan, uchlangan argument trigonometrik funksiyalari yordamida faqat bir
argumentga bog‘liq trigonometrik funksiya orqali ifodalanishi mumkin.
5)
a
sinx +
b
cosx =
c
ko'rinishdagi tenglamalarni yechishning engj qulay usuli
yordamchi burchak kiritish usulidir.Agar
c =
0 bo'lsa, yechish usuli bizga tanish
bo'lgan bir jinsli tenglama hosil bo'ladi.
6) Ba'zi trigonometrik tenglamalar chap yoki o'ng tomonini baholash yo'li
bilan oson yechiladi.
7) P(sinx ± cosx, sinxcosx) = 0 ko'rinishdagi tenglamalar (bu yerda
P
bilan sinx
± cosx ga nisbatan ratsional funksiya belgilangan).Bu kabi tenglamalar sinx ± cosx =
t
almashtirish yo'li bilan yechiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: