Мавзу 1: Тупроқ кесмасини олиш усуллари хақида тушунча

Tuproqning zichligi (hajm massasi)ni aniqlash.

Tuproqning tabiiy holdagi tuzilishi hajmining massasi uning zichligi (hajm

massasi) deb ataladi. Solishtirma massa (qattiq qismining zichligi) dan farqi shundaki,

hajm massa tuproqning barcha massasi hajmini, ya’ni uning qattiq qismi va

kovakliklarini o’z ichiga oladi. Shu sababli tuproqning zichligi qattiq qismining

zichligidan doim kichik bo’lib, 1 dan 1,8 g/sm

3

gacha o’zgarib turadi. Tuproq massasi

hajmining qiymati uning kovakliklariga, qattiq qismining og’irligiga, tarkibidagi

organik moddalar miqdoriga, tuproqning tuzilishi va boshqa omillarga bog’liq bo’ladi.

Tuproqning zichligi ko’rsatkichi asosida tuproqdagi fizik shart-sharoitlar haqida

ancha aniq tasavvur olish mumkin. Hajm massa

tuproqning umumiy kovakligini,

undagi oziq moddalar va nam miqdorini hisoblab topish uchun zarur. Tuproqning

zichligi dala sharoitida, uning tabiiy tuzilishdagi buzilmagan holda maxsus metall

silindrlar (N.A.Kachinskiy burg’ichasi singarilar) yordamida aniqlanadi (6-rasm).

Silindrlar (kesuvchi halqalar) yog’och bolg’a bilan tuproqqa urib kirgiziladi va shu

tarzda tuproq tuzilishini buzmagan holda kerakli hajmda namuna olinadi. Tuproq

quritiladi, tarozida tortilib zichligi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

V

m

d

V



,

bu yerda: d

V

-tuproqning zichligi, g/sm

3

: m-quruq tuproqning massasi, g: V-silindr

(halqa) ning hajmi.

---

19

6-rasm. Tuproqning hajmiy massasini aniqlash uchun

namunalarolishga mo’ljallangan, qopqog’i olinadigan silindr.

Laboratoriya sharoitida tuproqning zichligi odatda tuzilishi buzilgan sochilma

tuproq namunasidan aniqlanadi, bu esa yerga ishlov berilgandan keyingi haydalma

qatlam tuproqning zichligiga taxminan mos keladi.