Bozor munosabatlari rivojlanishi sharoitida asosiy fondlarning mohiyati va nazariy asoslari

aktiv

  va 

passiv

  turlarga  bo’linadi.  Asosiy  ishlab  chiqarish  fondlarining 

passiv  turiga  bino  va  inshoatlar,  aktiv  turiga  esa  quvvat  mashina  va  uskunalari, 

ishchi mashina va uskunalar, transport vositalari, texnologik liniyalar, ya’ni biron-

bir turdagi mahsulot yaratishda foydalaniluvchi mehnat qurollari kiritiladi. 

Korxonaning  aktiv  asosiy  ishlab  chiqarish  fondlari  eng  harakatchan  va 

ahamiyatli  hisoblanadi.  Fan-texnika  taraqqiyoti  davomida  ko’plab  korxonalarda 

aktiv  ishlab  chiqarish  fondlarining  salmog’i  ortadi,  ularning  tarkibi  va  ko’rinishi 

o’zgaradi,  asosiy  fondlar  guruh  va  turlarining  ma’naviy  eskirish  tufayli 

almashinish sur’ati tezlashadi.  

Ishlab  chiqarish  miqyosining  o’sishi  va  boshqa  ijobiy  o’zgarishlar 

sharoitlarida,  ba’zan  korxonaning  asosiy  fondlari,  jumladan,  ishchi  mashinalar  va 

uskunalar,  ishlab  chiqarish  binolari,  qurilmalar  va  hokazolar  yetmay  qoladi. 

Bunday  hollar  ro’y  berganda  korxona  shartnoma  asosida  o’ziga  kerakli  bo’lgan 

asosiy  fondlarni  yollaydi  va  ular  ijaraga  olingan  hisoblanadi.  Ijaraga  beruvchi  va 

ijaraga  oluvchi  o’rtasida  yuzaga  keluvchi  mulk  munosabatlari 

lizing

  deb  ataladi 

(ingl. Lease - ijara). 

Asosiy fondlarning umumiy hajmida alohida guruhlarining qiymat bo’yicha 

o’zaro  nisbati  asosiy  fondlarning  turlar  bo’yicha  tuzilmasini  aks  ettiradi  hamda 

---