Buxoro muhandislik-texnologiya instituti

4-jadval 
Atir sovunini retsepturasi 
Xomashyo 
YOg‘ kislotalar miqdori, % 
I-guruh  ―Ekstra‖ 
II-guruh 
III-guruh 
Bolalar 
sovuni 
Xayvon yog‘lari 
70-60 
33-27 
17-13 
33-27 
DYOK 
- 
32-38 
52-48 
32-38 
SYOK S
10
-S
16
 
- 
16-10 
14-16 
- 
Kokos moyi 
13-17 
6-8 
3-5 
13-17 
 
Yog‘ aralashmasini titri 31-41
0
S bo‘lishi kerak. 
 
Neytral  yog‘larni  sovunlanishi
.  Neytral  yog‘larni  sovunlantirish  ishqorlar 
bilan  amalga  oshiriladi  (NaOH,  KOH).  Neytral  yog‘larni  oddiy  sharoitda  karbonatli 
soda sovunlantirmaydi. 
Neytral  yog‘larni  sovunlantirganda  ikkita  reaktsiya  sodir  bo‘ladi.  Birinchi 
navbatda  uchglitserid  gidrolizlanib,  glitserin  va  kislota,  keyin  yog‘  kislota  ishqor 
bilan reaktsiyaga kirishib, sovun va suv hosil bo‘ladi. 
 
CH
2
OCOR                                         CH
2
OH 
| 
 
 
 
 
 
| 
CHOCOR          + 3H
2
O                   CHOH        +        3RCOOH 
| 
 
 
 
 
 
| 
CH
2
OCOR                                         CH
2
OH        
 
RCOOH  + NaOH                    RCOONa  + H
2
O 
 
Sovunlanish  reaktsiyasi  sekin  boradi,  chunki  yog‘lar  ishqorli  suvda  erimaydi, 
shuning uchun reaktsiya tezligiga emulsiyalarni disperslanganligi ta‘sir qiladi. 

---

141 
 
Masalan:  mol  yog‘ini  sovunlantirish  35  %-li  NaOH  bilan  45
0
S  da  olib  borilganda 
disperslikni sovunlanish darajasiga ta‘siri 48-rasmda ko‘rsatilgan. 
Emulsiya dispersligini oshib borishi sovunlanish reaktsiyasining tezligini 20-30 
marta  ko‘paytiradi.  Reaktsiya  muhitida  sekin-asta  sovun  hosil  bo‘lib  borishi  bilan 
yog‘ni  kontsentrlangan  sovun  eritmasida  erishi  ortadi,  sovunlanish  tezlashadi  va 
reaktsiya tezligi gomogen muhitdagi reaktsiya tezligiga yaqinlashadi. 
 
 
 
                          
34 – rasm. Emulsiyani boshlang‘ich dispersligiga qarab 
yog‘larni sovunlanish tezligini o‘zgarishi. 
 
1-emulsiyani  sovunlanishi  emulgatorda  olib  borilganda;  2-sun‘iy  olingan 
emulsiya; 3-turboaralashtirgich bilan sovunlantirish; 4-qo‘lda aralashtirish 
Shunday qilib tutashish yuzasini kuchaytirish uchun, emulgator bo‘lishi kerak. 
7.6-rasmdagi  egri  chiziqlardan  ko‘rinib  turibdiki,  yog‘larni  sovunlanishi,  sovun 
eritmasida bir necha marta tezroq boradi.