Buxoro muhandislik-texnologiya instituti

Qo‘shimcha  materiallar.   
Natriy  gidroksid  (NaOH)  yoki  –  kaustik  soda, 
zavodga  qattiq  holda  temir  barabanlarda,  (92-96  %  li  )  yoki  suyuq  holda 
tsisternalarda (42-43% li ) keladi.  
Natriy  karbonat  (Na
2
CO
3
)    yoki  kaltsinatsiyalangan  soda.    Zavodga  qattiq 
holda  (91 – 96% li ) keladi.  

---

136 
 
Natriy xlor (NaCl) tovar nomi – osh tuzi, qattiq holda keladi (92-98 %li). 
Bo‘yoqlar – atir sovunni bo‘yash uchun ishlatiladi. Bu maqsadda suvda, yog‘da 
eriydigan bo‘yoqlar va pigmentlardan foydalaniladi. 
Suvda  eriydigan  anilinli  bo‘yoq  sifatida  kizil  rodamin  C
18
H
31 
O
3
  N
2
  C1;  sariq 
rangli  metanil  (C
18
H
14
O
8
N
3
Na)  qizil-ko‘k,  flyuoreatsein  (limonli)  jigar  rang 
(C
20
H
10
O
5
Na
2
)  lar  ishlatiladi.  Suvda  eriydigan  bo‘yoqlar  qisman  rangsizlanadi  va 
sovun  ko‘pigini  bo‘yaydi.  SHuning  uchun  keyinchalik  yog‘da  eriydigan  bo‘yoqlar 
(kizil  J  va  S  markali,  sarik  J  markali)  va  suvda  eriydigan  (sariq,  ko‘k,  yashil, 
jigarrang) bo‘yoqlar taklif qilindi. Bo‘yoqlar suvdagi eritma kontsentratsiyasi 0,5% li 
holida 1t sovunga 10- 270 g gacha  sovunni turiga qarab qo‘shiladi. 
Oq atir sovun ishlab chiqarishda uning rangini yaxshilash, qattiqligini oshirish 
uchun unga, tsink yoki titanli belila 1t ga 2-10 kg gacha qo‘shiladi. 
Xushbo‘y  hid  beruvchi  moddalar  (aromatizatorlar)  yaxshi  hid  bo‘lishi  uchun 
qo‘shiladi. Ular har xil xushbo‘y atir-upa kompozitsiyalarni, tabiiy (efir moylari) va 
sintetik  moddalarni  aralashmasidan  buket  shaklida  tayyorlanadi.  Xushbo‘y 
moddalardan 1t sovunga 5-15 kg atirofida qo‘shiladi. 
Oksidlanishga qarshi moddalar – bular sovunlarni oksidlanish va yomon bo‘lib 
qolishidan  asraydigan  moddalardir.  To‘yinmagan  yog‘  kislotalarini  oksidlanish 
natijasida  sovunning  hidi  va  rangi  o‘zgaradi.  Oksidlanishga  karshi  ishlatiladigan 
moddalar: sifatida natriy silikat (Na
2
O n SiO
2
), limon kislotasi ishlatiladi. 
Qayishqoq  moddalar  (plastifikatorlar)  sovunni  mo‘rtlikdan  asraydi  va  uni 
plastikligi  va  elastikligini  ta‘minlaydi.  Stabilizatorlar  –  xushbo‘y  moddalarni 
barkarorligini va sovun ko‘pigini chidamliligini oshiradi. 
Oksidlanishga qarshi va sovunni qayishqoq qiladigan (plastifikator) preparatlar 
mavjud:  bular  «Antal  P-2»  va  «Plastibol-9»  Tarkibi:  «Antol  P-2»  niki  –  natriy 
karboksimetiltsellyuloza,  limon  kislotasi,  oksibenzoy  kislotasini  metil  efiri, 
polietilenglikol. 
«Plastibol-9»  –  dietanolamin,  bor,  benzoy,  oksibenzoy  va  vino  kislotasini 
natriyli tuzi. 

---

137 
 
Moylaydigan  qo‘shimchalar  terini  yog‘sizlanishdan  saqlaydi.  Buning  uchun 
lanolin  -    tozalangan  jun  yog‘i,  spermatset-hayvon  elimi,  glitserin  va  boshqalar 
ishlatiladi. 
Dezinfektsiyalovchi  qo‘shimchalar  sovunlarni  antiseptik  xususiyatlarini 
kuchaytiradi.  Bular:  geksoxlorofen  (gigienik  sovuni),  fenol  (karbal  sovuni),  bor 
kislotasi (bolalar sovuni). 
Profilaktik  davolovchi  moddalar  teri  kasalligiga  karshi  ishlatiladi.  Ularga: 
xlorofil-karotin pastasi (Lesnoe» sovuni), xna (Gayane), oltingugurtli selen, (Sulsenli 
sovun) berestinli deget (Degtyarli sovun) kiradi.