1-ma’ruza leksikologiya, uning ob’ekti, turlari, vazifalari. O‘zbek tili lug‘at tarkibining ma’no jihatidan tavsifi reja: Leksikologiya, uning obyekti, vazifalari

4. Vazifadoshlik (funksional) asosida ma'no ko‘chishi

narsalarning

bajaradigan vazifasi o‘xshashligi jihatidan ma'no ko‘chishidir:

o‘q

– yoy o‘qi;

o‘q

– miltiq o‘qi,

tomir

– daraxt ildizi;

tomir

– qo‘l tomiri,

siyoh

– yozuvda

qo‘llanadigan qora rangdagi suyuqlik (

siyoh

– fors-tojikcha

qora

dеganidir),

siyoh

– yozuvda shu vazifani bajaradigan har qanday rangdagi suyuqlik,

chiroq

– kеrosin

bilan yonadigan yorug‘lik taratuvchi asbob;

chiroq

– elеktr toki yordamida

yorug‘lik taratuvchi xuddi shu vazifani bajaradigan asbob,

ko‘mir

– ilgarilari

o‘tinni ko‘mib kuydirish orqali olinadigan yoqilg‘i turi;

ko‘mir

– yеr ostidan qazib

olinadigan va xuddi shu vazifani bajaradigan yoqilg‘i turi.

Diqqat qiling!

Metaforik ma’no ko`chishi bilan va funksional ma’no

ko`chishi bir-biriga yaqindir, chunki ikkala usul ham o`xshashlikka asoslanadi. Shu

sababli ayrim misollarda har ikkala usul ham mavjud bo`ladi. Masalan,

qanot

-

leksemasi ma’no ko`chishini tahlil qilaylik:

qush

qanoti

(bosh ma’no) –

samolyot