Asosiy tu sh u n c h a la r: bir tekis temperatsiyalangan soz hosila pog'onalar

n

32

t r

№

r

hisralar

p ulsi

aksetti¡ar

Ritmik  harakat jarayonida  metrik  aktsentlardan  tashqari  tayanch  rolini 

ritm ik

 

aktsentlar

 xam bajo  keltirishi  mumkin.  Ritmik aktsentlar takt  cho‘zimlari  orsida eng 

yirik cho‘zimli tovushda paydo b o ia d i.  Chunki davomli tovushlar  o g ir,  aktsenti bor, 

tayanch  tovush  sifatida  his  etiladi.  M ayda  cho‘zimdagi  tovushlar  esa  qisqa,  engil 

b o iib  yirik cho'zim li tovushlarga tomon  intiladi.

R itm  —

 (g re k c h a   çu ù n ô ç )  -   o q im

---

Takt kuchl! hissasidagi tovushning cho‘zimi yirikroq b o ‘lishi samimiy holatdir. 

Bunday holda metr (kuchli  hissa)  va ritm (yirik cho‘zim)  aktsentlari  bir-biriga to ‘g ‘ri 

keladi.

Metr v a ritm aktsentlarining bir-biriga to ‘g ‘ri  kelm asligiga 

sinkopa

 deyiladi.

Sinkopanmg yaqqol jihatlari -  

1

) kuchsiz hissada olingan tovushning yangrashi 

keyingi  kuchli  hissada  ham  davom  etilishi;  2)  kuchli  hissaga  pauzaning  to ‘g ‘ri 

kelishi; 3)  kuchsiz xissalarga ataylab  aktsent berilishi.

Smkopalar  o ‘rnashgan  loyi  bo ‘yicha 

fakiaro,  takt  ichida

  va 

hissa  ichidagi

 

sinkopalarga ajraladl.

Taktaro  sinkopa  -   bir  taktning  kuchsiz  hissasida  yozilgan  nota  ikkinchi  bir 

taktning kuchli  hissasidagi  xuddi shunday nota bilan  liga orqali boglanadi:

33

'■*1  •  'iii* 

i  

■

 

11» 

EÍP4J  -  IW 

•  li

Takt  ichidagi  sinkopa  -   taktning  kuchsiz  va  kuchli  hissalardagi  notalar  liga 

bilan  bog‘Ianadl  yoki  ularning qo ‘shiIishidan  hosil  b o ig a n   bitta umumiy chuzimdagi 

nota bilan yoziladi;

j-iai-Si; 

'•Choyaiu/t"

..  ‘ 

^..

--Y

..t.........

UM

 

tw-] 

.

H issa  ichidagi  sinkopa  -   hissaning  kuchli  kismi  cho‘zimi  bo'yicha  kuchsiz 

qismidan qisqaroq b o ia d i:

I-Vildant.c

__ _ 

_  >

Kechiklb qoiuvchi  sinkopa -  taktning kuchli hissasida pauza qo'ylladi:

36 

T ; 

''Oarä«m»"

---

Kuchsiz  xissalarga  ataylab  aksent  berilishi  -   asarning  janri  yoki  mazmuniga 

bog‘liq  b o ia d i.

3 7   N . R i m S k i y - R o r S a k O V .  

P o c h is s im o p iu m o s s o  

^

" S h a h r i z o d a - | l l - q i s m ^ | t * ! f , | ^  

C l U T J U

i b r S S E E j

M usiqada  asosiy  cho'zim larining  ikkita  teng  maydaroq  cho‘zimga  boÜ nishi 

cho‘zimlarning 

asosiy  bo'linishi

  deb  aytiladi.  Asosiy  cho'zim larning  istalgan 

(ikkitaga emas) teng qismiarga boÜ nishi 

erkin  b o ‘liníshidír.

Birorta  asosiy  cho‘zimning  uchta  teng  maydaroq  cho‘zimga  boÜ nishi 

natijasida 

triol

 hosil  boiadi.

38

J

J i j   J J

4  *  9 

4  i

JH-Ai

m

- . n

j E

- . ñ

J

39  Lvan Betxo ven.

Sonata op.2, №2 

("Oydin sonata")

Adarjio  so s te n u to